Озбекстан Республикасы Жокары хам орта арнаулы талим министрлиги Қаракалпак Мамлекетлик Университети

4. Turizmde marketing evolyutsiyası. Marketingdi basqarıw túsinikleri. Marketing wazıypaları
Marketing óz túsinigin satıw salasındaǵı iskerlik retinde aytıwdan basqarıwdıń bazar kontseptsiyasına (biznes filosofiyası) ótti. Házirgi kúnde kópshilik qánigeler marketingdi basqarıwdıń bazarǵa baǵdarın támiyinleytuǵın jaqsı muwapıqlastırılgan dinamikalıq sistema retinde kórip shıǵıp atırlar.
Xizmet kórsetiw tarawı marketingden ámeliy paydalanıwda óndiris shıǵarıwdan orqada qalıp atır. Aviakompaniyalar birinshilerden bolıp óz klientleri hám básekishilerdi úyrendiler. Bazar izertlewleri nátiyjesinde alınǵan maǵlıwmatlarǵa tıykarlanıp, olar ushıwlardı salmaqlilew hám jaǵımlı hám qolay qılıw ushın sharalar kóriwdi. Marketing Evropadagi turizm qánigeleri tárepinen tek 1950-jıllardan berli qollanila baslandı.
Turizmdegi marketing - bul túrli mámleketler isbilermenleriniń jámáátlik dóretiwshilik jemisi. Marketing waqıt ótiwi menen rawajlanıp baradı. Bazar munasábetleri rawajlanıwınıń hár bir basqıshında turizmda kommerciya iskerligine tán, ayriqsha jantasıw qáliplesti.
Tariyxıy tárepten birinshi bolıp islep shıǵarıw kontseptsiyası dep atalǵan. Bul XX ásirdiń 50-jıllarında turistik kárxanalar tárepinen keń qollanılǵan. Naǵız ózi dáwirde sayaxatshılıq xızmetlerine talap usınıstan sezilerli dárejede asıp ketti (satıwshı bazarı). Sol sebepli derlik barlıq sayaxatshılıq xızmetlerin, eger olar qarıydarlar olarǵa usınıs etken talaplarǵa tolıq juwap bermesa de, tezlik penen sotildi; tiykarǵısı, olardıń bar ekenligi, muǵdarı hám geyde sapaǵa minimal itibar berilardi. Sayaxatshılıq kompaniyaları derlik birdey ónimlerdi usınıs ettiler, satıwda máseleleri bolmaǵan. Bazarda báseki joq edi. Nátiyjede qarıydar bazarda usınıs etilgen zatlardı satıp alıwǵa májbúr boldı. Turistik firmalardıń barlıq itibarları ózleriniń xızmetlerin menen bazardı toltırıw ushın ishki islep shıǵarıw múmkinshiliklerine qaratildi. Sayaxatshılıq marketingi sayaxatshılıq xızmetlerine bolǵan talaptı xoshametlew ushın isletilingen.
60-jıllardıń baslarında turizm bazarında talap hám usınıs ortasındaǵı munasábetler ózgeriwin dáslepki belgileri payda bóle basladı. Báseki kúsheyip ketti. Bunday jaǵdayda sayaxatshılıq kompaniyaları óz xızmetlerin marketing máselelerine itibarın qarata basladılar. Bul kommerciya umtılıw-háreketlerin intensivlestiriw kontseptsiyasınan paydalanıwda sawlelenedi, bul reklama hám satıwdı xoshametlew ilajları arqalı maksimal dárejede satıwdı óz ishine aladı.
70-jıllardıń ortalarına kelip, turizm salasında qarıydarlar bazarı qáliplesti, bul ulıwma basqasha "oyın qaǵıydalarini" názerde tutadı.
Házirgi sharayatta belgisiz yamasa belgili bazarda islew endi sayaxatshılıq kompaniyasına xızmetlerdi satıw boyınsha hesh qanday kepillik bermadi. Básekinde tabıs erisiw ushın aldın bazardı tereń úyreniw, keyininen bul bazar talaplarına juwap beretuǵın xızmetlerdi usınıw kerek edi. Usınıń menen birge, sayaxatshılıq kárxanaları tekǵana bazar talaplarına maslasqan, bálki ózleri de qarıydarlar mútajliklerin qáliplestirgen.

Sonlıqtan, qarıydarlar talabın biliw menen bir qatarda, onı ámelge asırıw siyasatınıń tiykarǵı noqatı sayaxatshılar hám qarıydarlar máselelerin úyreniw tiykarında qáliplestiriw edi. "Mútajliklerdi tabıń hám olardı qandiring" - bul ańlatpa turizmdegi marketing kontseptsiyasınıń mánisin tolıq xarakteristikalaydı