Озбекстан Республикасы Жокары хам орта арнаулы талим министрлиги Қаракалпак Мамлекетлик Университети

4. Turistik kompaniyanıń biznes-jobası
Sayaxatshılıq kompaniyasın jaratıwdıń eń zárúrli basqıshlarınan biri bul onıń keleshektegi iskerliginiń rejesi (biznes programması). Bul jańa islengen hám qashannan berli iskerlik kórsetip atırǵan firma ushın finanslıq menejmenttiń tiykarı bolıp tabıladı.
Jańa kompaniya ushın biznes-rejani islep shıǵıw basqıshpa-basqısh (iterativ) usıl menen ámelge asıriladı hám bul rawajlanıwdıń juwmaqlawshı maqseti bul kárxananı jaratıw yamasa onıń investitsiya programmaların ámelge asırıw maqsetke muwapıqlıǵın tiykarlash bolıp tabıladı.
Jańa kárxana ushın biznes-rejaning birinshi strukturalıq bólegi - bul nızamlı iskerliginiń tiykarǵı túrin tańlaw bolıp tabıladı. Eger isbilermen joqarıdaǵı sebeplerge kóre turizmni tiykarǵı tur retinde tańlaǵan bolsa, ol jaǵdayda taǵı eki mashqala hal etiliwi kerek.
Menen baylanıslı ilajlardı saylań, yaǵnıy sayaxatshılıq biznesi bir qatar ob'ektiv yamasa parsı -major faktorlarǵa: siyasiy, ekonomikalıq, infratuzilmaviy hám taǵı basqa isbilermenlerge (milletleraro dúgilisisler, salıq siyasatı daǵı ózgerisler,) júdá bayqaǵısh bolǵanlıǵı sebepli finanslıq xaterlerdi kemeytiw ushın ózińizdiń biznesińiz tiykarların diversifikatsiya qılıw, bajıxana tólewleri, transport tariflari, inflyatsiya hám basqalar).
Uzaq waqıt dawamında ústin turatuǵın bolǵan, federal yamasa jergilikli dárejede belgili salıq jeńilliklerine iye bolǵan tiykarǵı yamasa qosımsha iskerlik túrlerin tańlaw usınıs etiledi, yaǵnıy biznes-rejede daslep turaqlılastırıwshı finanslıq faktorlardı hám qarızdarlıqtıń aldın alıw faktorların belgilew.
Mısal. Turistik iskerlikten túsetuǵın dáramatlardıń keskin tómenlewi munasábeti menen Moskva daǵı iri turistik firmalardan birinde diversifikatsiya programması islep shıǵıldı hám ámelge asırıldı. Ol jaǵdayda ústin turatuǵın jónelislerge iye bolǵan kishi uyalı baylanıs tarawların shólkemlestiriw boyınsha biznes programmalar islep shıǵıw (azıq-túlik ónimleri: gósh ónimleri hám yarım tayın ónimler, pivo, mineral suw hám basqa alkogolsız ishimlikler, shireshilik hám basqalar ) islep shıǵılǵan. Onıń ushın góshni qayta islew hám pivo islep shıǵarıw komplekslerin qurıldı hám ónim satıwdıń jańa punktleri: restoranlar, kafelar, barlar, dúkanlar dúzildi. Bul ónimlerdi islep shıǵarıw joqarıdaǵı qáwip faktorlarına azǵantay baylanıslı. Sonday etip, tórtew tiykarǵı wazıypalar bir waqtıniń ózinde sheshildi:
• qosımsha iskerlik sebepli kompaniya dáramatları kólemi birdey dárejede saqlanıp turıladı ;
• diversifikatsiya programmasın ámelge asırıw esabına qáwip faktorları sezilerli dárejede kamaydi;
• jaratılǵan islep shıǵarıw ob'ektleri ústin turatuǵın bolǵanlar dizimine kiritilgen hám kishi kárxanalar sheńberinde dáramat salıǵı boyınsha jeńillikler berilgen (iskerliginiń dáslepki eki jılında 100%, keyingi úshinshi hám tórtinshi jıllarda 50% hám 25%) ;
• óziniń turistik infratuzilmasi (mıymanxanalar, restoranlar, kafelar, barlar hám basqalar ) óziniń arzan (sapalı ) hám ekologiyalıq taza ónimleri menen támiyinlendi, bul tiykarǵı (turistik) iskerliginiń básekige shıdamlılıǵı faktorına unamlı tásir kórsetdi.
Biznes-rejaning keyingi basqıshı - bul biznes jaylasqan jaydı tańlaw (onıń geografiyası ). Eger kompaniyanıń keleshektegi tiykarǵı iskerligi tek ishki sayaxatlardı ámelge asırıw menen baylanıslı bolsa, ol halda sayaxatshılardilıq qabıllaw hám jiberiw maydanı (regioni) anıqlanıwı kerek. Eger kompaniya xalıq aralıq turizm menen shuǵıllanatuǵın bolsa, ol jaǵdayda siz turistik ónim satılatuǵın mámleketler hám regionlardı tańlawıńız kerek. Bul saylanǵan regionlar daǵı turistik xızmetler bazarınıń marketingi, olardıń makro hám mikroekonomikası, salıq siyasatı, normativ-huqıqıy bazası, infrastrukturasi, kommunikatsiyaları hám turistik-rekreatsion resurslariniń ayriqsha qásiyetlerin úyreniw menen baylanıslı.
Sonnan keyin, biznes-rejanin keyingi basqıshına ótiw kerek: turizm xızmetlerin bazarın úyreniw. Bul basqısh óz maqsetine iye:
• saylanǵan aymaqlardıń básekige shıdamlılıǵın tastıyıqlaw ;
• bul regionlarda turistik biznestiń óz segmentlerin saylań.
Regiondıń básekige shıdamlılıǵın tastıyıqlaw tekǵana isbilermendiń ózi, bálki onıń keleshektegi investorlari ushın da talap etiledi.
Bul múmkin bolǵan barlıq faktorlardı analiz qılıw hám kórip shıǵıwdı maksimal dárejede ob'ektivligini talap etedi, sebebi bul basqıshda keleshekte dáramat dárekleriniń prognozın qáliplestiriw baslanadı.
Sayaxatshılıq xızmetlerin satıw bazarınıń regionin anıqlap, bul bazardıń keleshek ushın múmkin bolǵan maksimal quwatın jıllar, aylar, mawsimler, háptediń kúnleri boyınsha esaplaw kerek.
Bul bazardıń múmkinshiliklerin bilip, olar báseki ortalıǵın analiz qılıwdı baslaydılar. Usınıń menen birge, belgili bir regionda dizimnen ótken kompaniyalar sanınıń statistikası, olardıń turistik xızmetlerdi satıw kólemi, baxa faktorları, monopolistler bar ekenligi hám ózleriniń turistik ónimleri menen básekichilarning uqsas ónimleri ortasındaǵı parqlar uyreniledi. Eger bazar kólemi hám báseki dárejesi belgili bir regionda turistik bizneske " iykemlesiw" múmkinshiligin jaratatuǵın bolsa, ol halda xizmet kórsetiw bazarın segmentatsiyalash hám biznes-rejaning keyingi basqıshların islep shıǵıw tuwrısında qarar qabıl etiledi. Eger bazar kólemi etarli bolmasa jáne onıń keńeyiwi keleshek ushın boljaw etińmasa, ol halda bul regionnan waz keshiw yamasa turizm xızmetlerin satıw daǵı kemislikti basqa iskerlik túrleri menen oraw kerek. Biraq, bunday qarar etarli baslanǵısh kapital bolsa yamasa investor bolsa qabıl etiliwi múmkin.
Eger turistik xızmetler bazarınıń regionin tańlaw tuwrısında qarar tek báseki sharayatları menen belgilenetuǵın bolsa, ol halda ush qarardan biri qabıl etiledi (báseki ortalıǵın analiz etkenden keyin):
• bul bazar regioninen shıǵıp ketiw;
• básekige shıdamlılıq strategiyasın islep shıǵıw jáne onıń segmentin " basıp alıw" arqalı bul bazarda islew;
• básekige shıdamlı bolmaǵan turistik xızmetler kompleksin islep shıǵıw hám bul jańa jaratılǵan bazar segmentinde islew.
Báseki ortalıǵında sayaxatshılıq kompaniyasınıń ómirin saqlap qalıw ushın zárúrli qurallardan biri bul baxa faktorı bolıp tabıladı. Usınıń menen birge, jańa islengen kompaniya ushın xızmet baxası sheklengen shegaralar ishinde háreketleniwi múmkin (jańa básekige shıdamlı bolmaǵan turistik ónimdi jaratıwdı esapqa almaǵanda ). Eger sizde sonday ónim jaratılıwmasıńız múmkin:
• joqarı maman kadrlar jámááti;
• etarlicha sayaxatshılıq hám rekreatsiya resursları ;
• etarli kapital.
Birpara jaǵdaylarda, bunday ónimdi jaratıw maqsetli investitsiya joybarın ámelge asırıw menen baylanıslı.
Biznes-plandaǵı keyingi qádem marketing rejesi bolıp tabıladı. Ol tómendegi strukturalıq bólimlerden ibarat bolıwı kerek:
• turistik ónimdi ámelge asırıw texnologiyası ;
• satıwdı xoshametlew usılları ;
• baxalar ;
• reklama kampaniyasınıń strategiyası ;
• satıwdan keyingi klientlerge xizmet kórsetiw boyınsha islew;
• kompaniya tuwrısında jámiyetshilik pikirin qáliplestiriw.
Turistik ónimdi satıw usılına tómendegiler kiredi.
• ónimdi ózińiz satıwıńız ;
• basqa firmalar arqalı ámelge asırıw ;
• dáldalshılar arqalı komissiya sawdası ;
• satıw ushın keń dilerlik tarmaǵın jaratıw hám basqalar.
Qarıydar ushın básekiniń zárúrli quralı - bul satıwdı rawajlandırıw sistemasın islep shıǵıw bolıp tabıladı. Buǵan tómendegiler kiredi: tańlawlar, kim asdı sawdası, sayaxatshılıq lotereyalari, yarmarkalar, kórgezbeler, sonıń menen birge jeńillikler sisteması (máwsimiy jeńillikler, balalı ata-analar, turaqlı klientler ushın jeńillikler, biypul sayaxatlar reklama hám basqalar). Kompaniyanıń biznes-jobası sheńberinde reklama kampaniyasınıń strategiyası tómendegi temalarda kórsetiw etiledi.
Turistik xızmetten qashannan berli paydalanǵan klientler menen islew marketingning tiykarǵı principine muwapıq ámelge asıriladı: " Siz biz ushın birden-bir sizsiz! " Usınıń menen birge, kompaniya óz klientlerin jańa sayaxatshılıq ónimi tuwrısında xabarlı etedi, reklama qollanbaları, qutlıqlawlar, jarıslar, ushırasıwlar, reklama videokliplarini tamasha qılıw ushın arnawlı islengen klubǵa mirátnamalar menen eskertip turadı.
Birpara jaǵdaylarda bunday klientler firma jáne onıń nátiyjeli reklama beretuǵınlarınıń dilerlariga aylanıwadı.
Firma tuwrısında jámiyetshilik pikirin qáliplestiriw jumısları tiykarınan qashannan berli iskerlik kórsetip atırǵan firmalarǵa tiyisli. Jańa islengen kompaniyanıń biznes-rejesine kelsek, bul tárep finanslıq rejaning ǵárejetler bóleginde esapqa alınadı.
Biznes-rejaning keyingi basqıshı turistik xızmetlerdi islep shıǵarıw hám turistik ónim sapasın baqlaw rejesi bolıp tabıladı. Bul erda siz ekskursiyalarni tayarlaw, olardı stilistik qollap-quwatlaw, vaucherlarni islep shıǵıw, qamsızlandırıw qılıwdı támiyinlew, shártnamalıq hújjetlerdi tayarlaw, sonıń menen birge usınıs atırǵan xızmetler sapasın támiyinlew hám monıtorıń qılıw sistemasın qáliplestiriw, litsenziya alıw ushın hújjetler kompleksi hám basqalar.
Soǵan uqsas operatsiyalar qosımsha islep shıǵarıw yamasa basqa iskerlik ushın biznes-joba dúziwde ámelge asıriladı.
Biznes-rejaning sheshiwshi basqıshlarınan biri bul kadrlar jumısın joybarlaw bolıp tabıladı. Xızmetkerler basqa ush tiykarǵı shártler qatarı turistik kárxana iskerliginiń úlgisin qáliplestiredi.
Kadrlardı qáliplestiriw hám basqarıw boyınsha jumıslar tómendegi táreplerdi óz ishine aladı:
• bólindiler boyınsha xızmetkerlerdiń kerekli sanın esaplaw ;
• shtat kestein qáliplestiriw;
• kadrlarǵa qoyılatuǵın ilmiy tájriybe talapların islep shıǵıw ;
• lawazım xarakteristikaların islep shıǵıw ;
• miynetke aqsha tólew hám tartıw sistemalarınıń formaların islep shıǵıw ;
• kompaniya ushın normativ hújjetlerdi islep shıǵıw ;
• kompaniya kodın jáne onıń dástúrlerin islep shıǵıw (eger kerek bolsa ).
Kadrlar iskerligin joybarlaw jumısı kárxananıń shólkemlestirilgen-huqıqıy formasına, múlk formasına, kárxana, shólkem yamasa turistik shólkemdiń túrine baylanıslı.
Jumıstıń baslanǵısh shártleri ushın turaqlı jumısshılar sanı minimal bolıwı kerek (yamasa ulıwma joq). Bunday halda, olar menen kerekli múddetke shártnama munasábetleri ornatatuǵın maman kadrlar maǵlıwmatlar bazası bolıwı kerek. Tiykarınan, bul jumısshılarǵa gidlar, ekskursiyalar ushın qóllanbalar, transport quralları shafyorları, gruppa basshıları hám basqalar kiredi. Jumısqa qabıllawda siz jumıs alıp barıw huqıqı ushın litsenziyalar bar ekenligine itibar beriwińiz kerek (eger kerek bolsa). Usı waqıtta siz arnawlı texnikadan paydalanǵan halda maman kadrlardı tańlaw menen shuǵıllanatuǵın qánigelesken rekruting firmalarınıń xızmetlerinen paydalanıwıńız múmkin.
Tolıq xızmetkerlerdi dizimnen ótkeriwde siz sınaq múddeti dawamında Ózbekstan Respublikası Miynet kodeksi (Miynet kodeksi) qaǵıydalarınan paydalanıwıńız kerek.
Onıń sharapatlı kodeksi, sonıń menen birge, xızmetkerler tuwrısındaǵı qaǵıydalar hám xızmetkerlerdi basqarıw principlerı kompaniyanıń abıraysın sezilerli dárejede bekkemleydi.
Iri turizm kárxanaları ushın biznes-rejege "Huqıqıy joybarlaw" bólimin kirgiziw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Bul bólimde tómendegiler kórsetiliwi kerek:
• múlk forması ;
• kárxananıń huqıqıy jaǵdayı ;
• buyrıq shınjırı ;
• xojalıq iskerligine basqarıw aralasıw shegaraları ;
• Rossiya Federatsiyasinin Puqaralıq Kodeksine muwapıq kárxananıń ol yamasa bul shólkemlestirilgen-huqıqıy formasın tańlaw maqsetke muwapıqlıǵı.
Bul erda standart hújjetler, shártnamalar, pitimler hám hk formaların islep shıǵıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
Kishi sayaxatshılıq firmaları ushın qánigelesken yuridikalıq firmalar yamasa maman ǵárezsiz advokat menen máslahátlesiw múmkin.
Sonı atap ótiw kerek, firmanıń yuridikalıq xızmeti házirgi waqıtta basqarıw, texnologiyalıq hám finanslıq xızmetler menen bir qatarda tiykarǵı kadrlar blokına tiyisli.
Sonıń menen birge, sayaxatshılıq kompaniyasınıń biznes-rejesinde "Xaterlerdi basqarıw" bólimi bolıwı maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Ol jaǵdayda fors-major hám basqa unamsız faktorlardıń aldın alıw boyınsha profilaktika hám boljaw ilajları dizimi ámeldegi:
• bankrotlik qáwipi;
• salıq xızmeti hám salıq politsiyasınıń sankciyaları;
• puqaralıq -huqıqıy shártnamalar, shártnamalar hám pitimler boyınsha járiymalar, járiymalar hám járiymalar;
• sanitariya -epidemiologiya qadaǵalawı, órt xızmeti, átirap -ortalıqtı qorǵaw xızmeti, energetika qadaǵalawı, mámleket transport inspektsiyasi sankciyaları;
• Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki, valyuta qadaǵalawı komissiyasınıń sanksiyalari;
• Mámleket bajıxana komiteti, Monopoliyaǵa qarsı mámleket komiteti, arbitrlıq sudı hám jergilikli húkimet shólkemleriniń sankciyaları.
Potentsial xaterler qatarına kompaniya daǵı tartıslı jaǵdaylar (ıs taslawlar, narazılıq kórsetisleri), valyuta kurslarınıń ózgeriwi, milliy valyutanıń qadrsizlaniwi, inflyatsiya hám basqalar kiredi.
Xaterlerdi "aldın alıw" dıń birpara usıllarına tómendegiler kiredi.
• yuridikalıq, finanslıq hám marketing xızmetlerin boyınsha joqarı maman qánigelerdiń bar ekenligi;
• yuridikalıq hám finanslıq maǵlıwmatlardıń kompyuter bankiniń bar ekenligi jáne onı toltırıwdıń operativ deregi (ózgertiwler hám qosımshalar);
• salıqtı joybarlaw sistemasınıń bar ekenligi;
• shártnamalar, pitimler, pitimler hám basqa puqaralıq aktlarining auditorlik ekspertizasi;
• real waqıtta potentsial xaterler matritsasini islep shıǵıw ;
• xızmetkerlerdiń xaterlerdi aldın alıw ushın xoshametlew sistemasın islep shıǵıw hám basqalar.
Biznes-rejaning bólimlerin islep shıǵıwda eń zárúrli hám qıyın bolǵan zat Finans strategiyası (yaki "Finanslıq joba") bólimi bolıp tabıladı. Bul finanslıq basqarıwdıń hasası bolıp, oǵan kárxananıń turaqlı islewi baylanıslı. Rasında bul bólim biznes-rejaning aldınǵı barlıq bólimlerin hám olardıń ma`nisin ulıwmalastıradı.
Finanslıq joybarlaw bóliminde altı tiykarǵı blok ámeldegi:
• analitik bólim;
• payda (zálel) jobası ;
• balanslar betasi;
• finanslıq joba ;
• tólew qábileti hám likvidlik kórsetkishlerin esaplaw ;
• joybardıń natiyjeliligi prognozı (turistik agentlik yamasa basqa investitsiya joybarın jaratıw ).
"Finanslıq reje" bólimin islep shıǵıwdı baslawdan aldın siz áwele regiondıń makro hám mikroekonomikası, finanslıq hám salıq normativ bazasın, investitsiya " ıqlımi" ni úyreniw, ekonomikalıq prognoz menen baylanıslı kóplegen analitik islerdi orınlawıńız kerek. A’tirap -ortalıq, inflyatsiya dinamikası, tólew shártleri hám basqalar. Analitik bólekte eki pikir anıq kórsetiliwi kerek:
• uzaq múddetli finanslıq prognoz ;
• saylanǵan regionda hám turistik xızmetler bazarınıń saylanǵan segmentlerinde jaratılǵan kárxananıń aman qalıwı hám turaqlılashuvi prognozı.
Aman qalıw hám turaqlılasıw prognozı kóp ózgeriwshen, alternativ hám isenimli bolıwı kerek.
Payda hám záleller jobası kompaniyanıń operatsion iskerliginiń prognozı bolıp tabıladı, yaǵnıy. belgili waqıt aralıǵinda (ay, sherek, jıl ) xızmetlerdi qáliplestiriw hám satıw procesi tómendegilerdi óz ishine aladı :
• xızmetlerdi satıwda dáramatlar hám múmkin bolǵan záleller jobası ;
• ózgeriwshen ǵárejetler muǵdarı ;
• tranzaksiya ǵárejetleri muǵdarı.
Buxgalteriya balansı, finanslıq joybarlawdıń náwbettegi basqıshı dástúriy túrde eki bólekten ibarat : aktiv hám passiv, olardıń ulıwma baxası bir-birine teń bolıwı kerek.
Finanslıq joba pul aǵısların analiz etiwge tiykarlanǵan bolıp, bul joba finanslıq operatsiyalar ámelge asırılǵannan keyin real waqıtta islep shıǵılǵan hám ush tiykarǵı bólimge iye:
• operatsion (islep shıǵarıw ) iskerligi;
• investitsiya iskerligi;
• finanslıq iskerlik.
Amortizatsiya ajıratılǵan qarjıları esap -kitap ǵárejetleri qatlamına kiredi hám belgilengen standartlarǵa muwapıq esaplanadı. Olar investitsiya iskerliginde xoshametlentiretuǵın rol oynaydı, yaǵnıy aktivlerdiń ma`nisi qanshellilik joqarı bolsa hám amortizatsiya dárejesi qansha joqarı bolsa, salıq salınatuǵın payda sonsha tómen boladı hám soǵan muwapıq, investitsiya joybarların ámelge asırıw ushın isletiliwi múmkin bolǵan kárxananıń ixtiyorida qalǵan sap payda sonsha kóp boladı.
Sonday etip, finanslıq rejaning tiykarǵı maqseti joybardıń basınan aqırıǵa shekem aqshalardıń unamlı likvidliligini támiyinlew bolıp tabıladı. Bunnan tısqarı, finanslıq joba kapitalǵa bolǵan mútajlikti hám odan nátiyjeli paydalanıwdı bahalawdı ashıp beredi.
Finanslıq menejment hám kárxananıń finanslıq turaqlılıǵındı prognoz qılıw saylanǵan bazar segmentleri hám báseki regioni menen baylanıslı bolıwı kerek, sonıń menen birge "Xaterlerdi basqarıw" bólimi hám biznes-rejaning basqa bólimleri menen baylanısqan bolıwı kerek.