|
1.2 Isbilermenlik funktsiyaları
Bazar ekonomikası sharayatında isbilermenlik ulıwma ekonomikalıq, resurs, dóretiwshilik-qıdırıw (innovaciyalıq), social, shólkemlestirilgen funktsiyalardı atqaradı.
Ulıwma ekonomikalıq funktsiya ob'ektiv túrde yuridikalıq shaxs hám jalǵız tártiptegi isbilermenler juwapkerligi astında jumıs alıp baratuǵın, óz atınan hám múlkshilik juwapkerligi astında jumıs alıp baratuǵın isbilermenlik shólkemleriniń roli menen belgilenedi.
Isbilermenlik iskerligi tovarlardı (islerdi, xızmetlerdi) óndiriske jóneltirilgen hám bazar ekonomikası ekonomikalıq talapları (talap hám usınıs, báseki, ǵárejet hám basqalar) tásiri astında ámelge asıriladı, bul ulıwma ekonomikalıq funktsiya kórinetuǵın bolıwınıń ob'ektiv tiykarı bolıp tabıladı. Isbilermenliktiń rawajlanıwı ekonomikalıq ósiwdi, jalpı ishki ónim hám milliy dáramattı kóbeyiwin belgileytuǵın shártlerinen biri bolıp tabıladı. Bul faktor, sonıń menen birge, ekonomikalıq munasábetler sistemasındaǵı ulıwma ekonomikalıq funktsiyalardıń kórinetuǵın bolıwı wazıypasın atqaradı.
Resurs funktsiyası - bul isbilermenliktiń zárúrli funktsiyası. Isbilermenlikti rawajlandırıw qayta islep shiǵarılatuǵın hám de sheklengen resurslardan nátiyjeli paydalanıwdı óz ishine aladı hám resurslar degende barlıq materiallıq hám materiallıq bolmaǵan sharayatlar hám islep shıǵarıw faktorları, eń dáslep resurslar (sózdiń keń mánisinde): miynet resursları, jer hám tábiyǵıy baylıqlar, aqshalar tusiniliwi kerek. Islep shıǵarıw hám ilimiy tabıslar, sonıń menen birge, isbilermenlik qábileti.
Eger isbilermen óz biznesin jaratatuǵın iskerlik salasında ilimiy-texnikalıq ideyalar, jańalıqlar jaratılıwma ılayıq bolsa jáne bulardıń barlıǵı maman jumısshı kúshinen paydalanıw hám barlıq túrdegi resurslardan nátiyjeli paydalanıw menen birlestirilse, eń joqarı jetiskenliklerge jetiwi múmkin. Biraq, maksimal dáramat (payda) alıwǵa umtılıw kóbinese resurslardan jırtqısh paydalanıwǵa alıp keledi. Bunday isbilermenler óz iskerligi menen átirap ortalıqqa hám xalıqqa zálel jetkeredi. Sol munasábet penen, mámlekettiń tártipke saliwshi roli úlken áhmiyetke iye bolıp, resurslarınıń funktsiyasınan ózimshillik penen talan-taraj etiw etkenlik ushın isbilermenlerdiń juwapkerlik formaların belgileydi. Isbilermenliktiń bul funktsiyası qarama-qarsılıqlı. Bir tárepden, isbilermen resurslardan aqılǵa say paydalanıwǵa qızıǵadı, basqa tárepden, olarǵa salıstırǵanda shápáátsiz munasábette bolıwı múmkin.
Dóretiwshilik izlew (innovaciyalıq) funktsiyası tekǵana isbilermenlik iskerligi processinde jańa ideyalardan paydalanıw, bálki belgilengen maqsetlerge erisiw ushın jańa qurallardı islep shıǵıw menen de baylanıslı. Isbilermenliktiń bul funktsiyası bir-birin tolıqlawısh barlıq basqa funktsiyalar menen bekkem baylanıslı. Bul isbilermenlik sub'ektleriniń ekonomikalıq erkinshegi dárejesinden, qarar qabıllaw shártlerinen kelip shıǵadı.
Social funktsiya hár bir qábiletli adamdıń biznes iyesi bolıw, óz jeke uqıpı hám múmkinshiliklerin jáne de jaqsılaw kórinetuǵın etiw qábiletinde kórinetuǵın boladı. Isbilermenliktiń bul funktsiyası kóbirek ǵárezsiz ekonomikalıq hám ekonomikalıq iskerlikke beyim bolǵan, óz biznesin jaratılıwina, átirap-ortalıq qarsılıgın jen’iwge hám belgilengen maqsetke erisiwge ılayıq bolǵan isbilermenlerdi qáliplestiriwde kórinetuǵın boladı. Biraq, usınıń menen birge, jumishilar qatlamı ósip barıp atır, olar óz gezeginde ekonomikalıq jáne social tárepten isbilermenlik kárxanalarınıń turaqlı iskerligine baylanıslı.
Isbilermenlik kárxanaları qanshellilik nátiyjeli islese, olardıń hár túrlı dárejedegi byudjetlerge hám byudjetten tısqarı social fondlarǵa túsetuǵın dáramatları sonsha kóp boladı. Isbilermenliktiń rawajlanıwı jumıs orınların sanınıń kóbeyiwin, jumıssızlıq dárejesiniń tómenlewin, turmıs dárejesi hám xızmetkerlerdiń social poziciyasiniń asıwın támiyinleydi.
Isbilermenliktiń shólkemlestirilgen funktsiyası isbilermenlerdiń óz biznesin shólkemlestiriw tuwrısında ǵárezsiz qarar qabıllawında, isbilermenlik menejmentin qáliplestiriwde, quramalı strukturalardı jaratıwda, firma iskerliginiń strategiyasın ózgertiwde hám taǵı basqalarda kórinetuǵın boladı. Shólkemlestirilgen funktsiya ásirese kishi hám orta biznes, sonıń menen birge "kollektiv" (tarmaq) isbilermenlikte.
Sonday etip, isbilermenliktiń mánisi tsivilizatsiyalasqan isbilermenlikke ob'ektiv túrde tán bolǵan, biraq kóp tárepten isbilermenlik iskerligi sub'ektleriniń ózine hám mámleket tárepinen qollap-quwatlanıwına baylanıslı bolǵan bul funktsiyalardıń barlıǵında eń tolıq kórinetuǵın boladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
