«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
8.3. IZOBARALAR XARITALARI 
 
Konni ishlatish mobaynida qatlamda yuz beradigan o’zgarishlarni kuzatib turish 
uchun qatlam bosimining o’zgarish va taqsimlanish jarayonini o’rganish lozim. 
Buning uchun izobaralar xaritasi, ya’ni qatlamning teng bosimlari xaritasi tuziladi. 
Bu xaritani tuzishda quduqdagi bosim o’lchamlari ma’lumotlaridan foydalaniladi. 
Qatlamning bosimini o’lchashda quduqqa chuqurlik monometri tushirilib, tubida 
ma’lum bir vaqt ushlab turiladi, natijada qatlam-quduq, jinslarning fizik xususiyatlari 
va flyuidlarning o’zaro ta’siri o’rganiladi. SHuning uchun har bir quduqda chuqurlik 
monometrini ushlab turishning shunday vaqtini tanlash kerakki, toki bu vaqt 
mobaynida quduq tubidagi bosim uning atrofidagi hudud yoki unga tutash 
maydondagi qatlamda ishlayotgan quduqlardagi bosimning o’rtacha qiymatiga teng 
bo’lsin. 
Quduqlardagi bosim bo’yicha ma’lumotlar mavjud bo’lsa, izobaralar xaritasini 
tuzish oson kechadi va u struktura xaritalarini tuzish metodikasiga o’xshash usulda 
tuziladi. Izobaralar xaritasini tuzishda qatlamning keltirilgan yotish chuqurligi 
o’rniga quduqlar bo’yicha aniqlangan qatlamning statik (amalda dinamik quduq tubi) 
bosimlari ma’lumotlaridan foydalaniladi. Amaliyotda qatlamning dinamik bosimini 
o’lchash shu maqsadlar uchun maxsus ajratilgan tayanch quduqlarda, tanlab olingan 
ishlatilayotgan quduqlarda va maydon bo’ylab bir tekis joylashgan quduqlarda 
amalga oshiriladi. 
Izobaralar xaritasini tuzishda quyidagilarni hisobga olish kerak: 
1) turli sanalarda o’lchangan boshlang’ich bosim ma’lumotlarining mavjudligi 
va ularni izobaralar xaritasini tuzish sanasiga keltirish zarurligi; 
2) bosimni qatlamning yotish chuqurligiga bog’liqligi (bosimning qiymati tog’ 
jinsining yotish burchagiga bog’liq) va ularni tanlangan shartli yuzaga keltirish 
zarurligi; 
3) qatlamda statik muvozanatning yo’qligi va shu sababli interpolyatsiyaning va 
ayniqsa bosim ekstropolyatsiyasi (o’lchov natijalarini maydonning boshqa qismiga 
yoyish)ning tegishli usullarini qo’llash zarurligi. 
Izobaralar xaritasini tuzishning o’ziga xos xususiyatlarini batafsil ko’rib 
chiqamiz. Quduqlarda qatlam bosimini izobaralar xaritasini tuzish sanasiga 
keltirishning (taxminiy hisoblar uchun) eng oson yo’li 

bu grafik usulidir. Bu 
usulning mohiyati quyida keltirilgan. 

---

206 
Qatlam bosimining turli sanalardagi o’lchov 
natijalari grafikda nuqtalarda belgilanadi (8.8-rasm). 
Hosil bo’lgan nuqtalardan («pashsha» nuqtalar 
diagrammasi) 
bosimning o’rtacha (xronologik) 
pasayish egri chizig’i tuziladi. So’ngra bu egri chiziq 
bosimning pasayish sur’atini butun uyum uchun 
tavsiflaydi, degan faraz bilan, zarur sanada har 
qanday quduq uchun taqribiy bosim qiymatini 
aniqlash mumkin. Masalan, izobaralar xaritasi tuzish 
kuniga (joriy yilning yanvar oyi uchun) 1 va 2 
quduqdagi bosimni aniqlash talab etiladi. Bunday 
holatda quduqlar bosimiga mos keluvchi nuqta orqali 
bosimning o’rtacha pasayish egri chizig’iga parallel 
chiziq o’tkaziladi va talab qilingan bosim aniqlanadi. 
Ravshanki, tavsiya etilgan usul taqribiydir. 
Shuning uchun bosimni izobaralar xaritasini tuzish 
sanasiga keltirish maqsadida bir-biriga yaqin bo’lgan 
quduqlar ma’lumotidan foydalanish kerak. Agar 
ma’lumotlar xarita tuzish sanasidan ancha avval 
(mas., 6 oy oldin) olingan bo’lsa, ulardan 
foydalanilmagani ma’qul. Quduqlarda qatlam bosimi 
notekis o’lchangan va to’plangan dalillarga 
asoslangan ma’lumotlar qatlamning alohida mahalliy uchastkalariga tegishli bo’lsa, u 
holda bosimni bir sanaga keltirishda ijobiy natijaga erishish uchun har bir quduqda 
o’lchangan qatlam bosimining o’zgarish egri chizig’idan foydalaniladi. Ayrim 
quduqlarning egri chiziqlari bo’yicha bosimni aniqlanayotgan sanaga keltirish usuli 
yuqorida keltirilgan usulga o’xshash. 
Ayrim quduqlarda bosimning notekis o’zgarishini ma’lum sanaga keltirish 
uchun qatlam bosimini o’rtacha pasayish egri chizig’idan foydalanish noto’g’ri 
natijaga olib kelishi mumkin. Chunki quduqlardan suyuqlikning bir maromda 
chiqarib olinmasligi va kollektorlarning litologik-fizik xususiyatlari (asosan uning 
o’tkazuvchanligi)ning har xilligi ayrim quduqlarda bosimning pasayish sur’atining 
turlicha bo’lishiga sabab bo’ladi. 
Qatlamning yotish chuqurligi (tog’ jinsining qiyalik burchagi) quduq tubi 
bosimiga ta’sir etadi (8.9-rasm). Bundan ko’rinib turibdiki, pezometrik yuza 
gorizontal holatda bo’lsa ham, ayrim quduqlar tubidagi bosim qiymati tog’ 
jinslarining qiyalik burchagi ta’sirida turlicha bo’ladi. Bosimning taqsimlanish 
tafsilotini aniqlash uchun uni shartli yuza sifatida qabul qilingan dengiz sathiga 
keltiramiz. Bunday holatda pezometrik yuza gorizontal bo’lsa, barcha quduqlardagi 
keltirilgan bosim qiymatiga 

teng bo’ladi va keltirilgan bosimdagi har qanday, 
hattoki juda oz miqdordagi nome’yorlikni ham oson aniqlash mumkin.