O’zbekistonda tog’ o’simliklari va ularning ahamiyati Reja: I. Kirish II. Asosiy qism

DO’LANA-Crataegus pontica C. Koch. Ra’noguldoshlar oilasidan bo’lgan
bu o’simlikning bo’yi 10 metrga yetadi. Bargi ko’k-yashil ustki va ostki
tomoni siyrak tukchali, yirik barglari esa tuksizdir. Bargining bo’yi va eni
deyarli bir xil kattalikda barg bandi yaproqdan 3-6 marta kichikroq romb
yoki teskari tuxumsimon asosi keng ponasimon. 5-7 bo’lakchaga bo’lingan
bo’ladi. To’pguli zich. Diametri 3-5sm, tukchalari chalkashib ketgandir.
Kosachabargi uch qirrali. Gultojining diametri 2 smgacha mevasi yirik bo’lib,
diametric 3sm gacha sariq yoki to’q sariq rangli, uchi va mevaband tomoni
biroz yalpaygan. 2-3 danakchali yon tomoni silliqdir. Do’lana iyunda gullaydi
va mevasi sentabrda pishadi. U toshli hamda quruq joylarda ba’zan mayda
shag’alli qiyaliklarda yakka-yakka , to’p-to’p va ayrim-ayrim hollarda do’lana
zorlar tashkil etadi. Do’lana mevasi dori-darmonlik qobiliyatiga ega uning
pishgan mevasi juda yoqimli ta’mli mazali ishtaha bilan iste’mol qilinadi.
Undan dizenteriyani davolashda foydalaniladi. CHexoslavakiya meditsinasida
do’lananing ba’zi turlari juda qadrlanadi. Ular og’riqni pasaytiradigan,
yurakning ish faoliyatini yaxshilaydigan hayol parishonlik(skleroz)ni va qon
bosimini davolaydigan dori- darmon sifatida ishlatiladi. . Do’lana danagida
kvartsien moddalari kartegus va olma kislotalari, oqsil, mevasida 15-20%
qand bo’ladi.
QORAQAT- Ribes janczewskii Pojark. Qoraqatdoshlar oilasiga kiruvchi
uncha baland bo’lmagan buta. Novdalari tuksiz yoki kam tukli. Avval sariq
oltinsimon, keyinchaalik to’q sariq rangda bo’ladi. Barglari yirik ko’ndalan-
giga 15sm keladigan yuraksimon 5 bo’lakli bo’lib, cheti o’tkir tishsimon
qirqilgan. Shingillarining uzunligi 5sm bo’lib, 5-10ta gullardan tashkil topgan.
Gulbandlari tuksiz, guloldi bargchalari nashtarsimondir. Mevasi yirikroq qora
juda yoqimli hidga ega. U iyunda gullab, mevasi avgustda pishadi. Qoraqat
tog’ va yaylov mintaqasida o’sadi. Bu o’simliklning mevasi nordon, shirin
bo’lganligi sababli, undan oziq-ovqat sanoatida foydalansa bo’ladi. Vitaminli
sirob, murabbolar, marmelad, konfetlar tayyorlashda hamda vino aroq ishlab
chiqarishda ishlatiladi. Qoraqat barglari qiyomi oshqozonda ovqat hazm bo’li-
shiga yaxshi yordam beradi. Uning tarkibida mineral tuzlardan kalsiy, temir,
fosfor, ko’p miqdorda shaker, tanud, bo’yoq va pectin moddalari, limon olma
kislotalari hamda vitaminlardan 18mg% A, 350mg% C,B va P vitaminlari bo’ladi.