O’zbekistonda tog’ o’simliklari va ularning ahamiyati Reja: I. Kirish II. Asosiy qism

O‘rik archa formatsiyasi.
O‘zbekistonning baland tog‘larida tarqalgan va qora archa, savr archalardan keyingi uchinchi formatsiyani o‘rik archa deb atalishi (Juniperus turkestanica) archa turi tashkil qiladi. Egallagan maydoniga ko‘ra yuqoridagilardan keyingi o‘rinlarda turadi. Yuqoridagi archalardan farqli o‘laroq, bu tur eng baland tog‘larda (3000m) o‘sadi. Mazkur hududlar sovuq bo‘lib, doimiy shamollar bo‘lib turgani uchun, u yer bag‘irlab o‘sadi. O‘rik archa tabiatda urug‘idan ko‘payadi, ko‘payadi, ko‘pchilik holatlardagi sovuq havo tufayli uni nihollari o‘lib ketadi.
Markaziy Osiyo, jumladan O‘zbekistonning tog‘li hududlarida qora archa, savr archa va o‘rik archalar nomi bilan ataluvchi 3 turdan iborat o‘simliklar o‘sadi.
Ushbu turlar maxsus farmatsiyalarni tashkil qiladi. Archazorlar dengiz sathidan 900 dan, to 3200m balandliklarda tarqalgan. Respublikamizning o‘rmon fondi 105 mingga bo‘lsa, ularning 85,6ming gektarini (81%) archazorlar ishg‘ol qiladi.
«O‘zbekistonning o‘simliklar qoplami» nomli monografiyaning IV jildida barcha archazorlarning guruh assotsatsiyalari va ularning tashkil qilgan qoplamlariga to‘liq ta’rif berilgan.
Ularni qaytarmagan holda shuni tahkidlaymizki, O‘zbeksitonda tarqalgan barcha o‘rik archalar assotsatsiyalarida 177 turdan iborat o‘simliklar qayd qilingan. Ulardan 3 tasi daraxt, 14 tasi butalar, 3 ta yarimbutalar, 96 ta ko‘p yillik o‘tchil o‘simliklar 3 ta ikki yillik o‘tchil o‘simliklar 3 ta ikki yillik va 8 ta bir yilliklar.
O‘zbekistonning o‘rmon fondi maydon va ulardagidaraxtlarning xajmi
bo‘yicha archazorlar birinchi o‘rinni egallaydi. Mavjud o‘rmonlarni 97%
archazorlardan iborat bo‘lib, ulardagi daraxtlar (yog‘och miqdorida) 5, 46 mln m² tashkil qiladi (Kulbachnыy, 1968).
Archa qadim zamonlardan beri mahalliy aholi tomonidan har xil maqsadlar uchun ishlatilib kelingan. Tog‘larda istiqomat qiluvchi va hozirda ham istiqomat qiluvchi odamlar uchun archa qurilish materiali va o‘tin vazifasini bajargan. Archa daraxtlaridan ko‘mir tayyorlangan.
Archalarni ahamiyati yana shundan iboratki, ular fitontsidlar chiqarib atmosferani tozalab turadi, shu sababli ularni sog‘lomlashtiruvchi va dam oluvchi sixatgoxlar atrofiga ko‘proq ekish maqsadga muvofiq.