O‘zbekiston zamini /2019 Tahrir hayʼati

Land of Uzbekistan
Земля Узбекистана
4/2021

---

O‘ZBEKISTON ZAMINI
4/2019
81
3-jadval. 
Ekin dalasining bug‘doy ko‘chatlar soni va rivojlanishiga ta’siri
 
№
Ko‘rsatkichlar
Ekin dalasining turi
G‘o‘za dalasi 
o‘rnida
Kuzgi bug‘doy 
dalasi o‘rnida
Beda dalasi 
o‘rnida
1
Ko‘chatlar soni, dona/m2
450
440
462
2
Hosilni yig‘ishtirib olishdan 
oldin 10 ta o‘simlik og‘irligi, g
271
263
310
3
O‘simlikning balandligi, sm
105
104
110
4-jadval.
 Ekin dalalarining kuzgi bug‘doy hosildorligiga ta’siri
 
№
Ko‘rsatkichlar
O‘tmishdosh ekin dalasining turi
G‘o‘zadan keyin
Bug‘doydan keyin
Bedadan keyin
1
Hosil beruvchi poyalar soni, dona/m2
423±2,90
414±2,90
440±2,25
2
Boshoqdagi donalar soni, dona
31,2±2,05
30,5±1,52
32,7±1,52
3
1000 ta don og‘irligi, g.
31,4±1,52
30,8±1,50
33,0±2,90
5-jadval. 
Ekin dalalarining bug‘doy urug‘ini unuvchanligi va sifatiga ta’siri
№
Ekin dalasini turi
1000 ta urug‘ 
org‘irligi g.
Unuvchanligi, %
Zamburug‘lar bilan 
zararlanganligi, % 
1
G‘o‘za o‘rniga bug‘doy
28,0
84,5
9,0
2
Bug‘doy o‘rniga bug‘doy
30,0
88,3
6,0
3
Beda o‘rniga bug‘doy
31,2
90,0
3,0
NSR
0,5
2,89 %
holda sug‘orish ishlari o‘z vaqtida o‘tkazilgan 
dalalarda fuzarioz kasalligining zarari kam 
miqdorda namoyon bo‘ldi. Bug‘doyzorlarda 
o‘tkazilgan kuzatishlarga ko‘ra, sug‘orib 
dehqonchilik qilinadigan ekinzorlarda fuzarioz 
kasalligining keng tarqalishi bir necha yil g‘o‘za 
ekilib, keyin bug‘doy ekilgan dalalarda kuchli 
darajada namoyon bo‘ldi. Bunday dalalarga 
yuqori haroratda namlik etishmagan sharoitda 
urug‘ni tuproqqa ekish fuzarioz kasalligining 
keng tarqilishiga sabab bo‘luvchi asosiy omil 
hisoblanadi.
Ekin dalalaridagi ko‘chatlarning qurib 
qolish sabablarini tekshirish maqsadida Toshkent 
viloyati xo‘jaliklari dalalaridan kasallangan 
bug‘doy ko‘chatlari mikologik analiz qilinganda, 
ularning ildizi, poyasi va barglaridan Fusarium 
zamburug‘i turlari bilan birga Alternaria, 
Penicillum, Aspergillus va Mucor kabi saprotrof 
turdagi zamburug‘ vakillari ham ajralib chiqdi 
(2-jadval).
Hosil yig‘ishtirishdan oldin 10 ta o‘simlik 
og‘irligi o‘lchab ko‘rilganda, bu ko‘rsatkich 
bedazor o‘rniga ekilgan bug‘doyda 310 g ni, 
bug‘doydan keyin 263 g ni, g‘o‘zadan keyin 
271 g ni tashkil qildi. Begona o‘tlar keng 
tarqalgan dalalarda ular ko‘pincha birinchi 
yarusni egallaganidan asosiy ekin bug‘doyning 
rivojlanishi yaqqol sekinlashdi. Bedazor 
o‘rniga bug‘doy ekilgan dalalarda, bug‘doy 
o‘simligining balandligi 110 sm, g‘o‘zadan keyin 
105 sm, bug‘doydan keyin 104 sm ni tashkil qildi 
(3-jadval).
O‘tmishdosh ekin dalalari kuzgi bug‘doy 
o‘simliklarini soni, hosil sifati va miqdoriga ham 
turlicha ta’sir ko‘rsatdi (4-jadval).
Jadvalda keltirilgan ma’lumotlardan 
ko‘rinib turibdiki, hosil beruvchi poyalar soni beda 
o‘rniga ekilgan bug‘doyzorlarda 1 m2 joydagi soni 
440 ta, bug‘doy o‘rnida 414 ta, paxtazor o‘rnida 
423 tani tashkil qildi. Boshoqdagi hosil bo‘lgan 
donlar miqdori, uning og‘irligi bedazor o‘rniga