O‘zbekiston zamini /2019 Tahrir hayʼati

Land of Uzbekistan
Земля Узбекистана
4/2021

---

O‘ZBEKISTON ZAMINI
4/2019
82
ekilgan bug‘doylarda ko‘pligiga asosiy sabab, 
bunday dalalarda bir necha yillar davomida beda 
etishtirish tuproq strukturasiga, uning kimyoviy 
tarkibiga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Natijada, 
hosildorlik ko‘rsatkichlari va o‘simlikning 
o‘sishi, rivojlanishi me’yorida amalga oshdi.
G‘o‘za 
o‘rnida 
tashkil 
qilingan 
bug‘doyzorlarda dastlabki yillarda hosil 
sifatining yaxshi bo‘lishiga sabab, tuproqda 
g‘o‘za etishtirishda qo‘llanilgan mineral va 
organik o‘g‘itlar hisobiga tuproq stukturasining 
bug‘doyzor tuproqlariga nisbatan yaxshiligidir. 
Natijada, boshoqda hosil bo‘lgan 1000 ta 
donning og‘irligi va boshoq og‘irligi bedazor 
o‘rniga ekilgan dalalarda ko‘pligi bilan 
xarakterlanadi. Tadqiqotlar davomida olib 
borilgan kuzatishlarning ko‘rsatishicha, bug‘doy 
va g‘o‘za dalalari o‘rniga bug‘doy ekilgan 
dalalarda fuzarioz kasalligi bilan kasallanadigan 
o‘simliklar soni ortib bordi. Natijada, bunday 
dalalarda bug‘doy urug‘ining unuvchanligi 
pasayib, hosildorlik ham kamaydi. Ilmiy tadqiqot 
o‘tkazilgan yillarda unib chiqqan ko‘chatlarning 
o‘rtacha 5,8 % fuzarioz kasalligi tufayli qurib 
qolganligi aniq bo‘ldi. Ko‘pchilik o‘simliklar 
fuzarioz kasalligini tashqi belgilarini o‘zida 
saqlaganligidan pastki yarusda joylashgan 
barglarning qirralari sarg‘ish qizil-jigar rangga 
kirib quriganligini, barg yaproqlari barg yuzasiga 
qarab bukila boshlaganligini ko‘rish mumkin. 
Kasallik belgilariga ega bo‘lgan o‘simliklar 
o‘sish va rivojlanishdan orqada qolib, tuplanish 
miqdori sog‘lom o‘simlikka nisbatan kamligi 
bilan xarakterlanadi.
Rivojlanishdan 
orqada 
qolgan 
o‘simliklardan 
yig‘ilgan 
urug‘larning 
unuvchanligi, o‘rtacha og‘irligi to‘g‘risidagi 
ma’lumotlar 5-jadvalda berilgan.
Jadvaldagi ma’lumotlardan ko‘rinib 
turibdiki, bug‘doy urug‘ining unuvchanligini 
biologik ko‘rsatkichlari beda o‘rniga ekilgan 
dalada 90,0% ni tashkil qildi. Bunga asosiy sabab, 
bedazorlarda tuproqdagi mikroorganizmlar 
almashlab 
ekish 
tufayli 
o‘ziga 
xos 
munosabatlarni hosil qildi. Mikroorganizmlar 
o‘zaro munosabatini hosil bo‘lishida patogen 
zamburug‘larga nisbatan saprofit turlar 
ta’sirida bug‘doy o‘simligining zamburug‘lar 
bilan zararlanishi 3,0 % ni tashkil qildi. Bu 
miqdor g‘o‘za o‘rniga ekilgan bug‘doyzorlarda 
9,0 % ni tashkil qilishiga sabab Respublikamiz 
paxtazorlarida patogen turdagi mikroorganizmlar 
miqdorining yildan yilga ortib borishidir.
Xulosa
qilib shuni aytish mumkinki, 
fuzarioz kasalligi bilan kasallangan Yuna (17%), 
Skifyanka (15%), Sanzar-8 (12%), Kroshka 
(3%), Polovchanka (4%) kabi rayonlashtirilgan 
navlarda kasallanish darajasi namoyon bo‘lganligi 
sababli, bu navlar fuzarioz kasalligi bilan kuchli 
kasallangan navlar qatoriga kiritildi. Kroshka, 
Polovchanka navlari esa kasallik belgilarini kam 
namoyon qilganligidan, bu navlar fuzariozga 
chidamli navlar qatoriga kiritildi.