O`zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

texnologika 
yunoncha so‘z bo‘lib
, texno-maxorat, sa‟nat, logos-
tushuncha, ta‟limot
ma‘nolarini anglatadi. Bundan tashqari, pedagogik 
texnologiya atamasi ingilizcha ―andeusational technology‖ so‘zidan olingan bo‘lib, 
aynan tarjimasi ―ta‘lim texnologiyasi‖ degan ma‘noni anglatadi. 
Xullas, ―texnologiya‖ deganda subekt tomondan obektga ko‘rsatilgan ta‘sir 
natijasida subektda sifat o‘zgarishiga olib keladigan o‘zgarishlar sodir bo‘lishi yoki 
unga etaqlovchi holat tushuniladi. ―Texnologiya‖ xar doim zaruriy vositalar va 
sharoitlardan foydalanib obektga yo‘naltirilgan maqsadli amallarni muayyan 
ketma-ketlaikda bajarishni ko‘zda tutdi. Ushbu tushunchamizni ta‘lim jarayoniga 
ko‘chiradigan bo‘lsaq unda o‘qituvchining o‘qitish vositalari yordamida 
o‘quvchilarga dars sharoitida ko‘rsatgan tizmli ta‘siri natijasida ularda jamiyat 
uchun zarur bo‘lgan va oldindan belgilangan ijtimoiy sifatlarni intensif tarzda 
shakillantiruvchi ijtimoiy hodisa ekanlaigini kuzatish mumkun. Atamalarga 
beriladigan ta‘riflar nazariyasi bo‘yicha bunday ijtimoiy hodisani pedagogik 
texnologiyaga tenglashtirsa bo‘ladi.
Agar, pedagogik texnologiyani ta‘lim jarayoniga tadbiq etilish tarixiga 
etibor qaratsak unda mazkur atamaga rossiyalik olimlardan V.P.Bespalko 
―pedagogik texnologiya o‘qituvchi mahoratiga bog‘liq bo‘lmagan holda pedagogik 
muvaffaqiyatni kafolatlay oladigan o‘quvchi shaxsini shakillantirish jarayoni 
loyihasidir‖; V.M.Mexanov ―pedagogik texnologiya avlotdan rejalashtirilgan 
natijalarga olib boruvchi va bajarilishi shart bo‘lgan tartibli amallar tuzumidir‖, 

---

12 
degan qisqacha ta‘rifni bergan holda uning asosiy xususiyatlariga e‘tiborini 
qaratadi, 
shuningdek 
―pedagogik 
texnologiya 
ta‘lim 
jarayonini 
texnologiyalashtirib, uning qayta tiklanuvchanligi hamda pedagogik jarayon 
turg‘unligini oshirib, bu jarayon ijrochiligi subektiv xususiyatlaridan uni ozod 
qiladi‖ degan xulosani ilgari surishgan. 
Respublikamizning pedagog olimlari va amaliyotchilari ilmiy asoslangan 
hamda O‘zbekistoning ijtimoiy-pedagogik sharoitlariga moslashgan ta‘lim 
texnologiyalarini shakillantirish va ularni ta‘lim jarayoni amaliyotida qo‘llashga 
intilish barobarida bir qator ijobiy natijalarga erishayotganligi kuzatilmokda, desak 
yanglishmaymiz. Jumladan, «pedagogik texnologiya» atamasi va qo‘llanishi 
doirasida o‘z g‘oyalarini ilgari surayotgan olimlarimiz ham ko‘plab topiladi. 
Xususan N. Saidaxmedov va A. Ochilovalarning fikricha, pedagogik texnologiya 
bu o‘qituvchining o‘qitish vositalari yordamida o‘quvchilarga muayyan sharoitda 
ta‘sir ko‘rsatish va bu faoliyat mahsuli sifatida ularda oldindan belgilangan shaxs 
sifatlarini intensiv shaklantirish jarayoni ekanligini bildirishsa, F. Farberman: 
pedagogik 
texnologiya-ta‘lim 
jarayoniga 
yangicha 
yondashuv 
bo‘lib, 
pedagogikada ijtimoiy-muxandislik ong ifodasidir, deb ko‘rsatib o‘tadi hamda 
pedagogik jarayonni texnika imkoniyatlari va insonning texnikaviy tafakkuri 
asosida standart holga solib, uning optimal loyihasini to‘zib chiqish bilan bog‘liq 
ijtimoiy hodisadir, degan fikrni bildiradi.
Pedagogik texnologiyaga xorijiy olimlar tomonidan berilgan ta‘riflarni 
o‘rganib chiqqan holda yuqoridagi nuqtai-nazarlarga solishtirib ko‘rganimizda, 
yaponiyalik olim T. Sakomoto: pedagogik texnologiya – bu majburiy fikr 
yuritishni pedagogikaga singdirish yoki boshqacha qilib aytganda pedagogik 
jarayonni muayyan bir majmuaga kiritishdir, degan nuqtai nazarni bildiradi. 
Shuningdek YuNESKO «pedagogik texnologiya bu – bilim berish va uni 
egallashda texnika va inson resurslarini o‘zaro uzviy bog‘liq holda ko‘rib, butun 
ta‘lim jarayonini loyihalashda va amalda qo‘llashda majburiy yondashuv 
usullaridan foydalanishdir», degan ta‘rifni keltiradi. 

---

13 
Agar pedagogik texnologiya atamasiga berilgan ta‘riflarni ilmiy-falsafiy 
nuqtai nazardan taxlil qiladigan bo‘lsaq unda berilgan ta‘riflar orasidagi tafovutlar 
mavjudligi namoyon bo‘ladi.
Sir emas, pedagogik texnologiya paydo bo‘lgunga qadar ham boshqa 
masalalar qatorida murakkab qurilma va jarayonlarni loyihalash o‘rganiladigan 
ta‘lim tizimida aynan ta‘lim jarayonining o‘zini samarali loyihalash koidasi ishlab-
chiqilmagan edi. Bu bo‘shliqni pedagogik texnologiya to‘ldirdi va ayni zamonda 
loyihalashtirilgan o‘quv jarayonini ruyobga chiqarishga ijodiy yondashuvi uchun 
pedagogika faniga keng o‘rin qoldirmokda. Texnologik yondashuv doirasida 
shakllantirilgan didatik loyihalash usullari bo‘lgan munosabatimiz ta‘lim 
jarayonining samarali va shu bilan birga darsni ijodiy rejalashtirish yoki Yangi 
fikrlar bilan boitish hamda ularning natijalarini baholashga yordam beradi.
Zotan, o‘qituvchi odatda o‘z oldiga o‘quvchilar yoki talabalar uchun dars 
materialining mazmunini tushunib, o‘zlashtirib olish, ma‘lum bilimlarni egallab, 
amaliyotda qo‘llashga o‘rgatish maqsadini qo‘yadi. Ammo, o‘zlashtirish, 
tushunish, qo‘llash, degan tushunchalar amaliyotda o‘zi nimani anglatadi? 
O‘qituvchi o‘z oldiga qo‘ygan maqsadiga erishganligini nima asosida qanday 
biladi? Degan savollarga ijobiy javob topsak pedagogik texnologiya yoki maqsadli 
dars loyihasini ishlab-chiqqanimizga ishonch hosil qilamiz va amalda ilg‘or 
tajribalarga ega bo‘la boramiz, degan fikrga kelmokdamiz. 
Xususan, o‘qituvchi dars maqsadiga erishganligi yoki erishmaganligini 
bilishning aniq vositalari bo‘lgandagina, u o‘zining mehnati samarali ekanligiga va 
tanlagan uslublari maqsadga muvofiqligiga yoki aksincha samarasizligiga ishonch 
hosil qilishi mumkin. Izlanishlarimiz ko‘rsatishicha, an‘anaviy o‘qitish uslubiga 
qo‘shimcha ravishda pedagogik texnologiyani tadbiq qilish barobarida aynan 
yuqoridagi holatlarga javob topishni nazarda tutilgani yaqqol kuzaltilmokda. 
Aynan, kuzatishlarimizdan kelib chiqqan holda shakillanayotgan xulosalar 
o‘qitishning maqsadini ta‘lim jarayonining mazmunini, pedagok yoki o‘quvchining 
faoliyati orqali belgilash zaruriyati mavjudligini kuzatmokda. Shuning uchun ham 

---

14 
o‘qituvchi mehnatining yakunini bilishni mantiqan rejalashtirib borishi ta‘limdan 
kutilayotgan natijalar haqida aniq ta‘surotlarga ega bo‘lishiga imkon beradi.
Fikrimizcha, ta‘lim jarayonida o‘qitish emas, o‘qish oldigi o‘ringa 
o‘tsagina dasr jarayonining maqsadga ega bo‘lishi takomillasha boradi, ijodiylik 
kasb etadi.
Pedagogik texnologiyada nazarda tutilgan maqsadlarni qo‘yish uslubi 
o‘zining ashyoviy xususiyatiga ega bo‘ladi. Maskur xulosamiz mazmuni shundan 
iboratki, o‘qitish maqsadlari o‘quvchilar harkatida ifodalanadigan, aniq 
ko‘rinadigan, o‘lchanadigan natijalar orqali belgilana borsa, samaradorligi yana 
oshadi.
Nuqtai nazarimizcha, pedagogik texnologiyadan ko‘zlagan samarali 
maqsadga erishishimiz uchun uni o‘rganishda soddalashtirilgan tartiblarni 
quyidagicha tushunish mumkin bo‘ladi. Jumladan, dars jarayonida sodir bo‘ladigan 
ijodiy holatlarni quyidagicha taqsimlanishi, o‘ylashimizcha mantiqan maqsadga 
muvofiq bo‘ladi. 
1. Tushuntirish – etkazilgan axborotning ma‘no mazmunini undan 
foydalanish tartibini turli vosita usullarini qo‘llab tushuntiruvchining o‘zi 
tushungan darajada bashkalarga etkazish faoliyatidan iborat bo‘lgan holat. 
2. Tushunish – etkazilgan axborotning ma‘no mazmunini idrok qilish, 
undan ko‘rsatilgan tartibda mustaqil foydalana olish. 
3. O‘rgatish – etkazilayotgan axborotdan foydalanish va turli harakatlarni 
bajarish ko‘nikmalarini o‘rgatuvchining o‘zi o‘rgangan darajada boshqalarning 
takrorlay olishini turli vosita va usullarni qo‘llab amalga oshirish faoliyatidan 
iborat holat. 
4. O‘rganish – etkazilgan axborotdan foydalanish va turli harakatlarni 
ko‘rsatalgan tartibda mustaqil bajarish ko‘nikmalarini egallash. 
5. O‘zlashtirish – etkazilgan axborotlarni tushunish, o‘rganish orqali uning 
ma‘no mazmuni, undan faydalanish yoki harakatlarni bajarish tartibi to‘g‘risida 
bilim, ko‘nikma va malakalar hosil qilish. 
Biz shartli ravishda, o‘zlashtirish holatini 3 ta darajaga ajratdik. Bular,

---

15 
- birinchidan, jarayonda o‘rgatilgan bilim, ko‘nikma va malakalarni to‘g‘ri 
takrorlash;
- ikkinchidan, ularni amaliy faoliyatda qo‘llash, ulardan tegishli 
maqsadlarda foydalanish imkoniyatga ega bo‘lish; 
- uchinichidan, ularni ijodiy taxlil qilish, qiyoslash, umumlashtirish, 
xulosalar chiqarish asosida takomillashtirish faoliyatini amalga oshirish 
imkoniyatiga ega bo‘lishlardan iborat. 
Xulosa, o‘rnida aytmoqchimizki, dars amaliyotida qo‘llanilayotgan 
pedagogik texnologiyalar o‘z mohiyatiga va samarasiga ko‘ra, pedagogika Fani va 
amaliyoti yutuqlarining sintezini ilgarigi tajribalarning a‘nanaviy elementlari bilan 
jamiyat taraqqiyoti, jamiyatni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish hamda 
natijalari yig‘indisini ifodalamoqqa xizmat qilishini ta‘minlashdan iborat 
bo‘lmokda.