O`zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

TAJRIBA SINOV NATIJALARI
Tajriba sinov ishlari Jizzax shahrida joylashgan maxsus aqli zaif va ko‘r va 
zaif ko‘ruvchilar maktab internatida olib borildi, dars jarayonlari kuzatildi. Darsda
o‘quvchilar faoliyati o‘qituvchilarning darsda pedagogik texnologiyalardan 
foydalanish darajasi kuzatildi. 
Tajriba sinov ishlari III-bosqichda amalga oshirildi. 
I – bosqichda
bu bosqichda biz olimlarning pedagogik dars jarayonini 
tashkil qilish yuzasidan bildirgan fikr mulohazalari va maxsus ta‘limda olib 
borilgan dars jarayoni va o‘qituvchilar ish faoliyati tajribalari bilan tanishib 
chiqdik. 
J. Yo‘ldoshev, F. Yo‘ldosheva larning ―interfaol ta‘lim sifat kafolati‖, 
R.Ishmehammedov, A. Abduqodirov, A. Pardaevlarning ―Ta‘limda innovasion 
texnologiyalar‖ qo‘llanmalari va Pedagogika, Maxsus pedagogika darsliklaridan 
o‘zbek, rus pedagoglarining ta‘limda pedagogik texnologilar mavzusida bildirgan 
fikrlarini o‘rgandik. Ushbu to‘plangan manbalarga asoslanib tajribalarni davom 
ettirdik. O‘rganilgan manbalardan shu narsa ma`lumki o‘quvchilarni darslarda
faolligini oshirish turli metodlar asosida amalga oshirilsa yaxshi natija berarkan. 
Interfaol 
metodlarning 
dars 
jarayonlarida 
qollanilishi 
o‘quvchilarning 
mustaqilligini, ijodiy izlanishini, tashabbuskorligini orttirar ekan. Bu esa o‘z 
navbatida darsda o‘quvchilarning ijodkorligini oshirib, mustaqil fikrlashga
undaydi.
Tajribaning 2-bosqichida
maxsus maktabdagi jarayonini kuzatdik. 
Dastlab kichik maktab yoshdagi oquvchilarning dars jarayonlarini o‘quv 
jarayonlarini kuzatdik.
1858 yilda chet el rus pedagogik adabiyotlarida N.A.Dobrolyubov 
tomonidan aqli zaif bolaning o‘ziga xos xususiyatlari ochib berildi. Uning 
ko‘rsatishicha, "faollikning pastligi", "sekin idrok qilish", "quruq yodlashning 
ustunligi", "bir xildagi harakatlar", "yangi sharoitlarga yomon moslashish", 
"bilimlarini to‘g‘ri ishlata olmaslik" - aqli zaif bolalarga xos xususiyatlar ekan. 

---

47 
Ana shu fikr mulohazalardan kelib chiqqan xolad biz bu bolalarga dars jarayonida 
ushbu xususiyatlarini hisobga olgan xolda yondoshishimiz lozim. 
Kichik maktab yoshidagi bolalar xarakter xususiyatlarini o‘rgangan holda
dars jarayonida o‘quvchilarning bilimlarni qay darajada o‘zlashtirishini kuzatdik. 
Bu yoshda darslar o‘yin mashg‘ulotlari tarzida olib borilishi o‘quvchi bolalarni 
darslarni o‘zlashtirishiga yaxshi ta‘sirini kuzatdik.. Aqli zaif o‘quvchilar,
o‘qituvchi va tarbiyachilarning og‘zaki tushuntirishlarini tushunmaslik, ular 
diqqatining tarqoqligi, birinchi va ikkinchi signal tizimlari orasidagi nomuvofiqlik 
asosida kelib chiqadigan faoliyat kamchiliklari uchraydi. Faoliyat jarayonlarida 
aqli zaif bolalarda turli o‘quv va mehnat malakalari shakllanib borishini kuzatdik. 
Maxsus maktab talimida ko‘proq ko‘rgazmalardan foydalaniladi. Bunday o‘itish 
ko‘proq bolalarning esda olib qolishi, idrok etish va xotira jarayonlarini 
rivojlantirishga yordam beradi. Darslarni kuzatganimizda o‘quvchilarda diqqatning 
tarqoq va beqarorligini kuzatdik. Bu esa o‘z navbatida o‘quvchilarni berilayotgan 
axborotlaridan voqif bo‘lib borishini kamaytiradi. Berilayotgan bilimlar turli 
ko‘rgazmalar asosida berilayotgan bo‘lsada o‘quvchilar bunga ham befarqlar.
Ko‘rishida nuqsoni bo‘lgan bolalarni dars jarayonida kuzatganimizda esa 
aksincha ular fikrlari, aniq, bilish faoliyati yaxshi ekanligiga yana bir bor guvoh 
bo‘ldik. Odatda ko‘zi ojiz bolani o‘rgatish uning qo‘llarini harakatlantirish usulida 
olib boriladi. Masalan: uning qo‘llari ustiga ona yoki tarbiyachi o‘z qo‘lini qo‘yib, 
birgalikda maqsadli harakatlar qiladilar. Ya‘ni har bir harakat nima uchun, nega, 
qanday kilib amalga oshishi kerak kabi faoliyatlarni tushuntirgan holda olib 
boriladi. Ko‘zi ojizlar maktabida dars o‘tishning birdan-bir to‘g‘ri usuli mustaqil 
kuzatish hisoblanadi. Zotan, ko‘rishdan mahrum inson shu yo‘l bilangina bilim 
olishga poydevor bo‘luvchi asosiy tushunchalarga ega bo‘ladi. Mustaqil kuzatish 
orqaligina jismlar va ular orasidagi aloqa haqida to‘g‘ri xulosa chiqara oladi. Voqea 
hodisalar va predmetlar yuzasidan analiz, sintez qilish, taqqoslash kabi jarayonlari 
rivojlanadi. Dars jarayonida yigit-qizlarning aktivligini kuzatdik. An‘anaviy 
o‘qitish va noan‘anaviy o‘qitilish jarayonlarida qatnashdik. Darslarni turli 

---

48 
metodika asosida tashkil qilish o‘quvchilarning qiziqishlari va faolligini oshiradi. 
Buni tajribada 3-bosqichda amalga oshirdik .