O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat pedagogika instituti “Tarix” fakulteti

1-asosiy savol:
XI-XIII asrlarda Yevropada feodallarning ijtimoiy-iktisodiy axvoli va salibchilik xarakatining boshlanishi.


Maksad: XI-XIII asrdagi Yevropa xalklari tarixidagi ijtimoiy-iktisodiy xayotni tushuntirish . Salibchilar xarakatini yuzaga kelish sababini aytish va salibchilar xarakatini Yevropada tutgan urniga baxo berish. Salib xarakatida asosan kimlar ishtrok etishini aytish xamda uning tarbiyaviy tomonlarini ochib berish .


Identiv ukuv maksadlari:
1.1. XI-XIII asrlarda Yevropadagi ijtimoiy-iktisodiy xayotni tushunadi.

1. 
   Salib yurishlarining maksad va sabablarini aniklaydi.
   
2. 
   Cherkov siyosatini maksadini anglaydi.
   
3. 
   Salib xarakatida kimlar ishtrok etishini biladi.
   
4. 
   Salibchilar yurish kilgan davlatlarni xaritadan kursatadi.
   

1-asosiy savolning bayoni:
Salib yurishlari deganda Yevropa feodallarining XI asr oxiridan to XIII asr oxirigacha uzok vakt davomida Yakin Sharkda – Suriyada, Falastinda, Misrda, Bolkon yarim orolida, Kipr orolida va boshka joylarda. Olib borgan xarbiy-kolonizasiya ekspedisiyalari kuzda tutiladi. Tashki jixatdan bu ekspedisiyalar edi, chunki katolik cherkovi bu kurashni – «butning – yarim oyga» karshi, xristianlikni – islomga karshi kurashidir, deb e’lon kilgan edi; yurishlardan muddao Falastinni «kofirlar»dan xolos kilish va xristianlar e’tikodicha, Kuddusdagi «Iso paygambar kabri»ni xristianlarga kaytarib olib berishdir deb, rasmiy e’lon etildi. Xakikatda esa, bu boskinchilik yurishlardan iborat bulib, ularda yevropalik baronlar va risarlar xech tap tortmay, Sharkning shaxarlarini taladilar, butun-butun knyazlik (beklik) va kirolliklarni tulovchilarni kulga kiritdilar. Ammo salib yurishlarida, feodallardan tashkari, jamiyatning boshka sinflari, jumladan, dexkonlar xam katnashdilar. Bu xol salib yurishlariga endi yalpi, ommaviy tus berdi. Zamondoshlarga butun Yevropa xarakatga kelganday, xalklarning kandaydir yangi buyuk xijrati yuz berganday bulib kurindi. XI asrda Sharkda Yevropa feodallarining xujum kilishi uchun juda kulay bir vaziyat maydonga kelgan edi. Bir vaktlar kudratli deb xisoblangan Bogdod xalifaligi 1055 yilga kelib batamom tarkaldi. Boshka yirik davlat – Komninlar zamonidagi Vizantiya xam ogir kunlarni boshidan kechirmokda edi. Bolkon yarim oroliga bostirib kirgan pecheneglar Vizantiya imperiyasiga shimol tomondan xujum boshlagan edilar. Sisiliya normandlari garbdan Vizantiyaga xavf solmokda edilar. Ammo saljuk turklari Vizantiya uchun ayniksa xavfli edilar, ular Kichik Osiyoning katta bir kismini bosib olgan va ayni zamonda, Konstantinopolga kushni bulgan Nika shaxrini uzlariga poytaxt deb e’lon kilib olgan edilar. Salib yurishlarining, jumladan birinchi salib yurishining asosiy sababi, Garbiy Yevropaning uzidagi ijtimoiy ziddiyatlarning utkirlashib ketganligi edi. XI asrda mayda risarlarning kupchiligiga yer yetishmas edi. Savdo-sotik va shaxarlarning rivojlanishi natijasida extiyojlarning usib borishi munosabati bilan feodallarning maxalliy dexkonlarni ekspluatasiya kilishdan oladigan daromadlari ular uchun kifoya kilmaydigan bulib koldi. Juda kup risarlar yerdan maxrum kilingan edilar, chunki feodallarga karashli yer-mulk va daromadlar (feod) odatda katta ugilag berilar edi va kichik aka-ukalar esa otadan kolgan merosdan biror narsa olishga xaklari yuk edi. XI asr oxri – XII asr boshida salib yurishidagi goyat muxim masala – dexkonlar masalasi edi. Garbiy yevropaning feodal zulmi natijasida asoratga tushirilgan, ezilgan dexkonlari dastlabki paytlarda Sharkka bajonu dil yul oldilar. Krepostnoy karamlikdan xalos bulish, karzlarni tugatish, Sharkdan yer olish umidi uni minglab kishilarning tugilib usgan shaxar va kishloklarini tashlab, uzok yurtlarga ketishga majbur etdi. Ularning kuplari bu joylarda och-yalongoch kolib, xor-zorlikda ulib ketdi. Dunyoviy va ruxoniy feodallar dexkonlarning Sharkka kiladigan yurishini vujudga kelgan ogir axvoldan kutilishning uziga xos bir yuli deb bilardilar. Kupdan-kup monaxlar va boshka daydi voizxonlar dexkonlar orasida targibot yurgizib, ularni Sharkka yurishdek «ezgu ishda» katnashishga dav’at etardilar. Birok dexkonlar masalaning moxiyatiga darxol tushunib yetmagan bulsalarda, lekin okibat-natijada, ular gapning nimada ekanligini ochik-oydin paykab koldilar. Sharkka kilingan dastlabki ikki yurishda dexkonlar kupchilikni tashkil kilgan bulsalar, uchinchi salib yurishida esa, katnashmay kuydilar. Bundan keyingi salib yurishlarining xammasida fakat feodalarning uzlari katnashdilar. Yevropa kirollari, eng yirik feodallar (graflar va boronlar), shuningdek, kupdan-kup risarlar Yakin Sharkda, fakat Arab Sharkidagina emas, balki Vizantiyada xam yangi feodal davlatlar barpo etish masalasini ochikdan-ochik kuzlay boshladilar.
Shunday kilib, Sharkning ikki eng yirik davlati – Arab xalifaligi bilan Vizantiya imperiyasi – salibchilarga biror-bir jiddiy tuskinlik kursatishdan ojiz edilar. Buning ustiga, ulardan biri Vizantiya xatto Yevropa feodallarini Shark majarolariga aralashishga dav’at etdi.