|
Nazorat topshiriklari:
1.Rim imperiyasining tuzumi kurinishini toping:
A. Feodal
V. krepostnoylik
S. kuldorlik
D. Kapitalistik
Ye. Kolonial
2. Kolonlar bu …
A. Yirik pomestyelardan yer uchastkalarini ijaraga olib ishlovchi ijarachi erkin mayda dexkonlar
V. yerdan maxrum etilgan va yerni magnatlardan ijaraga olib kun kuruvchi dexkonlar
S. erkin kishrlar
D. Yirik yer egalari
Ye. Kullarning bir kurinishi
3.Kolonlarning itimoiy-iktisodiy axvolini yeritib bering?.
4.Rim imperiyasidagi yirik pomestyelar nima deb atalgan?
A. Koloniya
V. Latifundiya
S. Villa
D. Imperiya
Ye. Ijara yeri
2-asosiy savol:
Shaxarlarning tushkunlikka uchrashi va yer egalari xokimiyatining kuchayishi.
Ukituvchining maksadi:
Kuriallar va kollegiatlarning moxiyatini ochib berish, magnatlar xususiy xokimiyatining kuchayish sabablarini tushuntirish, imperiya ma’muriy-moliyaviy apparatidagi reformalarni ochib berish.
Identiv ukuv maksadlari:
2.1.Shaxarlarning tushkunlikka uchrashi sabablarini biladi.
2.2.Kuriallar va kollegiatlar xakida tushunchaga ega buladi.
2.3.Yer egalari xususiy xokimiyatining kuchayishi sabablarini kursatadi.
2.4. Xukumat siyosatidagi ma’muriy-moliyaviy reformalar moxiyatini tushunadi.
2-savolning bayoni:
Kolonlarning rivojlanishi Rim jamiyatining feodallashuv formalaridan biri edi. Lekin bu feodallashuvning yana boshka alomatlari xam bor edi. Garbiy Rimning Italiya, Galiya, Ispaniyadagi shaxarlari imperiyaning keyingi davrida kattik inkirozni boshidan kechirmokda edi. Kul mexnatiga asoslangan xunarmandchilikning unumdorligi past edi. Erkin xunarmandlar uzlari ishlab chikargan buyumlarni yetarli darajada sotolmas edilar, chunki kuldorlarning pomestyelari tobora bikiklashib borayotgan natural xujalik tusiga kirmokda edi. Xam maxalliy yer egasi, xam kuldorlik davlati tomonidan kattik ekspluatasiya kilingan kolonning xarid kuvvati yuk darajada edi. Urta dengizdagi savdo balansi imperiyaning sharkiy kismiga karaganda ancha kolok bulgan garbiy kismi uchun mutlako nokulay edi, imperiyaning sharkiy kismi esa, iktisodiy jixatdan ancha rivojlangan va kulay sharoitda edi.
Rim imperiyasida karamlikning yana yangi formalari vujudga keldi, bu formalar xam ba’zi jixatdan bulgusi feodal tartiblarga uxshab ketar edi. Chunonchi, shaxarlarda yashovchi urta xol yer egalari, shaxar kuriyalarining a’zolari (kuriallar), ya’ni axolining soliklarini tulashi va xakazolar uchun javobgarlik yuklatilgan, uz vazifasidan endi mashakkat chekayotgan kuriallar majburiy suratda kuriyalarga biriktirib kuyila boshladi. Xukumat kuriallik unvonini nasldan-naslga meros bulib utadigan kilib kuydi.
Shu bilan bir vaktda shaxar xunarmandlari kulga tushirilsa, ularning badaniga temir kizdirib bosilar edi. Xukumat xujjatlarida kollegiyalarga biriktirilgan xunarmandlarni ochikdan-ochik «davlat kullari» deb atalgan. Shaxarlar tushkunlikka uchrab, xujalik kaytadan natural xujalikka aylanib borgan sari kishlok pomestyesi – villa xujalik va ijtimoiy xayotning asosiy yacheykasiga aylana bordi. Kudratli senatorlarning kupi xatto Rimda yashamas xam edi, ular uz pomestyelarida yashar edilar.Yer egasi – magnatning odatda uz kasrida turmasi (carcer) va uz kushini bular edi. Uning yeridagi mayda pomestyeli yer egalari (possessores) xamda xususiy mulkka ega bulgan erkin dexkonlarning (rustici) omon kolganlari bu kuchli kushinlardan xomiylik surar edilar. Davlat esa, bu katta yer egalariga villadagi axoli ustidan polisiya nazorati olib borishni topshirar edi, soliklarni yigish xukukini berardi, maydarok ishlar yuzasidan sud kilishga ruxsat etar edi. Shunday kilib, katta yer egalarining xususiy xokimiyati davlat xokimiyati tusiga, ya’ni xalk ustidan yurgiziladigan xokimiyat tusiga kira boshladi. Imperiyaning oxirgi davrida Rimda kuldor-yer egasi ma’lum darajada xukmdor, uz pomestyesining va uz atrofidagi butun okrugning xokimi, egasi edi.
IV asrda Rim xukumati uzining III asrdagi ogir inkirozi xolatidan birmuncha kutildi. Imperatorlardan Diokletian (284-305) va Konstantin (306-337) imperiyaning ma’muriy-moliyaviy apparatini mustaxkamlashga karatilgan bir kancha isloxatlar utkazdi. Soliklarning natura shaklida olinishi, solik solishni tartibga solish maksadida gox-gox yerlarning va axolining xisobga olib turilishi (Konstantin davrida) dexkonlar-kolonlarning, xunarmand-kollegiantlarning amalda tutkinlikka solinishini yuridik yul bilan rasmiylashtirilishi kuldorlik sinfining tushkunlikka yuz tutgan davlat tizimini va ijtimoiy tuzumni mustaxkamlashga zur berib uringanini kursatadi.
Shu narsa xarakterliki, imperiyani markazlashtirish sari bunday intilish bilan bir katorda Rimning keyingi asrlaridan imperator xokimiyati uz okibati jixatidan markazlashtirishga butunlay zid bulgan tadbirlarni amalga oshirdi. Diakletian imperiyasi turt kismga (ikki Avgust bilan ikki Sezar urtasida) taksim kilib, t ye t r a r x i ya deb atalgan narsani joriy kildi, xar bir xokimga muayyan viloyatlar va maxsus poytaxt ajratib berdi. Konstantin yana ikki xokimlikni tikladi. U ulgandan keyin imperiya yana ikki yoki uch kismga bulinib ketdi. 395 yilda imperator Feodosiy I imperiyasi butunlay mustakil bir-biriga dushman bulgan ikki kismga – Garbiy va Sharkiy kismlarga bulinib ketdi. III asr oxiri –IV asrning boshlarida imperiyaning siyosiy markazi Sharkka kuchdi. Yangi Rim Konstantinol imperiyasining siyosiy markazi bulib koldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
