Bog'liq O\'rta asrlar tarixi A.Boltayev Jizzax DPI
3-asosiy savolning bayoni: Polshaning Moskva davlatiga karshi olib borgan kurashi davrida polyak feodallarining ukrain xalkiga zulmi kuchayib ketdi. Polyak feodallari ukrain xalkini ayniksa XVII asrdan boshlab sosial (krepostniklik) jixatidan xam, milliy-diniy jixatidan xam kattik kisa boshladilar. Panlarning tobora zurayib ketayotgan zulmiga karshi kazaklar kuzgolon kutardilar. Zaparojye kashaklari T a r a s F yo d o r o v i ch raxbarligida polyaklarning katta armiyasini talofatga uchratdi. Zaporojye kazaklari I. S u l i m a boshchiligida 1635 yilda Kodak shaxrini bosib oldilar va vayron kildilar. Bu shaxar Polsha xukumati tomonidan Sechga yakin joyda kurilgan edi. 1637 yilga getman P a v ye l B u t (yoki P a v l yu k), 1638 yilda Yasko Ostryanin va Dmitro Guni boshchiligidagi kazaklarning kuzgolonlari xam uncha keng tus olmadi. Ukrainadagi xarakati 1648 yilda, bu xarakatga juda katta xarbiy tashkilotchi va siyosiy arbob B o g d a n X m ye l n i s k i y bosh bulgandan keyin, ayniksa keng kulamdagi milliy-ozodlik xarakatiga aylanib ketdi. Zolim polyak panlariga karshi kurashda Bogdan Xmelniskiy yordam surab kardosh rus xalkiga murojaat kildi.1654 yilda Xmelniskiy tashabbusi bilan Pereyasoavlda Ukrainaning Moskva davlatiga kushilishi rasmiylashtirildi. Shunday keyin Rossiya bilan Polsha urtasida uzok yillar davom etgan (1654-1667) katik urushdan sung tuzilgan sulx natijasida Smolensk, Chernigov, Chapkirgok Ukraina va Kiyev shaxri xam Moskva davlatiga kushildi. Shunday kilib, panlar Polshasi okibatnatijasida Rossiyaga ancha yon berishga majbur buldi.
Ogir krepostnoylik zulmi xamda polyak dexkonlarining xukuksizligi Polshaning uzida kupdan-kup xalk xarakatlarini keltirib chikardi. Buyuk va Kichik Polshaning kupgina joylarida XVI asrning 90-yillaridayok dexkonlarning kuzgolonlari bulib utdi. XVI asrning boshlarida Krakov voyevodlikgida dexkonlarning xarakati Sigizmund III ning ikkinchi ugli – kirol Yan kazimir (1648-1668) xukmronlik kilgan davrda 1651 yilda ayniksa keng tus oldi. Kuzgolon bir yula bir necha rayonda 1651 yil baxorida shlyaxtalar paytida Bogdan Xmelniskiyga karshi yurishga junagan paytida boshlandi. Kuzgolon markazlaridan biri Kalish voyevodligi (Buyuk Polsha) edi. Eng katta xarakat 1651 yilda Kichik Polshaning janubidagi Podgalyeyeda avj oldi. Kuzglonga uzini kirol polkovnigi deb tanitgan shlyaxtani Aleksandr Kostka Naperskiy boshchilik kildi. U Xmelniskiy bilan alokada edi. Kostka Xmelniskiyning dav’atini dexkonlar orasida tarkatdi. Naperskiy xarakatining uzida polyak dexkonlaridan tashkari ukrain dexkonlari xam katnashdilar. Kostka Naperskiyning shiori krepostnoylik xukukini tamomila tugatish va butun yerni dexkonlar kuliga berishdan iborat edi. Ammo xarakat tula avj olmadi. 1651 yil iyunining boshlarida Naperskiy Vengriya bilan chegaradosh bulgan Chorshchtin kal’asini egallashga muvaffk buldi. Bu yerda u mustaxkamlanib olib, Vengriyadan yordam kutdi.
Kuzgolonchilar xarakatining ana shu sustkashligidan foydalangan Krakov yepiskopi katta kushin bilan Chorshchtin ostonalariga keldi va uch kunlik kamaldan keyin uni egalladi. Kostka va kuzgolonning boshka raxbarlari kulga olinib, Krakovga yuborildi va u yerda katl etildi.
Ammo shundan keyin xam kuzgolon yana bir oz vakt davom etib turdi. Berestech ostonalarida Xmelniskiyning maglubiyatga uchraganligi va shlyaxta pospolit agdaruvchilarining kaytib kelganligi xakidagi xabar dexkonlar xarakatini uzil-kesil sindirdi. Panlar va shlyaxtalar kuzgolonchilardan uch olib juda kup kishilarni katl kildilar, kiynadilar va boshka xildagi ekzekusiyalarga duchor kildilar.
XVII asrning birinchi yarmi va urtalari mobaynida Polshada feodal anarxiya tobora kuchayib bordi. 1652 yildan Polsha seymida urnatilgan («Erkin veto») deb ataladigan tartibga kura seym karorlari bir ovozdan kabul kilinishi kerak edi. Loakal bir deputat karorga karshi norozilik bildirsa, Bu karor kabul kilinmasdi. Seym bunday sharoitda konun chikarish faoliyatini deyarli tuxtatib kuydi. Mamlakatda doimo gox ochik, gox yashirin uzaro urush bulib turdi. Bu esa uning iktisodiy va madaniy rivojlanishiga juda katta zarar yetkazdi.
