Nazorat topshiriklari: Buyuk geografik kashfiyotlarning Polshaga kanday ta’siri buldi?
A) Shaxarlar vujudga keldi.
V) Savdo-sotik rivojlandi.
S) Savdo-sotik pasayib ketdi.
D) Kuzgolonlar kutarildi.
Ye) A va V javob tugri.
Polshada yangi shaxarlarning vujudga kelishi kaysi davrlarga tugri keladi?
A) XV-XVI asrlar.
V) XVI-XVII asrlar.
S) XV asrning ikinchi yarmi XVI asrning birinchi yarmi.
D) XV asrning oxiri – XVII asrning birinchi yarmi.
Ye) XIV-XV asrlar.
Polshada feodal tarkoklik kachon boshlandi?
A) XV asrda.
V) XVI asrda.
S) XVII asrda
D) XIV asrda.
Ye) XVIII asrda.
1569 yilgi uniyaga binoan Polsha kirlligi bilan Buyuk Litva knyazligi urtasidagichegarani xaritadan kursating?
Polshada krepostnoylikning kuchayishiga sabab bulgan asosiy omillar xakida gapiring.
XV-XVI asrlarda Polshada siyosiy tuzum kanday edi?
Asosiy savol: Polshada reformasiya xarakatlarining keng tarkala boshlanishi va kirol xokimiyatining zaiflashib ketish okibatlari.
Ukituvchining maksadi: Polshada reformasiya xarakatlarining tez tarkala boshlashi sababalrini tushuntirish,Yagellolar sulolasining tugashi va Voza sulolasi davrida Polshaning ijtimoiy xayotiga baxo berish.
Identiv ukuv maksadlari: Polyak reformasiyasining xususiyatlarini biladi.
Yagellolar sulolasining tugashi natijasida kirol xokimiyatining zaiflashib ketish sabablarini tushuntirib beradi.
Sigizmund III va uning ugli Vladislav IV zamonida Polshaning ichki xayotidagi axvolga baxo beradi.
2-asosiy savolning bayoni:Polshada reformasiya xarakatlari keng tarkala boshladi. Polyak reformasiyasining xususiyati uning juda xilma-xil ekanligida edi. polshaga lyuteranlik, xam kalminizm, guschilar cherkovi (chex cherkovlari) va boshkalar kirib kela boshladi. Ammo uning ta’siri xam yetarli darajada keng emas edi. dexkonlar ommasi orasida reformasiya umuman keng tarkaldi.polyak dexkonlari ideologik jixatdan tamomila katolik cherkovi ta’siri ostida koldilar.Polyak bulmagshan dexkonlar (ukrainlar va belaruslar) sharkiy pravoslaviy akidasiga amal kilardilar.reformasiya asosan dvoryanlarni va kisman shaxar doiralarini kamrab oladi. Cherkovga karashli juda kuplab kotolik yerlarning suyaklarizasiya kilinishi kupgina panlar va shlyaxtalar orasida xayrixoxlik tugdirdi. Aslida bu narsa turli feodal tudalarining uzaro kurashishiga aylanib ketdi, chunki xar bir refarmasion okimning u yoki bu magnatlaridan iborat xomiylar bor edi. 1570 yilda Sandomirdagi syezdda milliy polyak reformasiyalashtirilgan yayerkovini yaratish yulidagi urinish muvafakiyatsiz chikdi.
Sigizmund II Avgust vaktida (1548-1572) Polsha uz yerlarini ancha kengaytirdi. 1561 yilda Ivan Grozniyga karshi olib borilgan Livoniya urushi davomida Liflantiya Polshaga kushib olindi. Shundan bir necha yil keyin usha Livoniya urushi tufayli Polsha Litva bilan yangi ittifok tuzdi. 1569 yilda polyak va litva feodallarining Lyublinda bulib utgan kshma seyminda umumiy polyak –litva seymiga ega bulgan va umumiy tashki siyosat olib boradigan birlashgan Litva – Polsha davlati tuzilganligi e’lon kilindi. Keng litva –rus yerlarining kushib olinishiga va kolonizasiya kilishiga keng imkon berdi.
Sharkdagi kollonizatarlik siyosati katoliklar reaksiyasining uzil-kesil galabasi uchun sharoit tugdirib berdi. Endi polyak dvoryanlari Polshaning uzida katolik cherkovining yerlarini musodara kilishdan bemalol voz kechishlari mumkin edi. Buning ustiga katolik cherkovi polyaklarning xukmron sinflariuchun nixoyat darajada zarur bulib kolgan edi. Janubiy rus yerlaridagi maxalliy dexkon axolisi orasida boskinchi va krepostnik polyak panlariga karshi kattik norozilik va dushmanlik boshlangan edi. Dexkonlarni ideologiya jixatidan polyaklar ta’siriga buysundirish maksadida panlar provaslav dinidagi rus-ukrain axolisini katolik diniga kiritish axolining karshiligiga uchraganligidan, katolik ruxoniylari «cherkov uniyasi» deb atalgan urta bir utish yulidan foydalandilar. Provaslav cherkovi uz diniy rasm-odatlarini va ibodat kilishda slavyan tilini saklab kolgani xolda Rim papasiga buysunishi lozim edi. Shu cherkov uniyasi tugrisidagi karor 1596 yilda Brest shaxridagi cherkov soborida kabul kilingan edi.
1572 yilda Yagellolar sulolsi tugadi. Bu sulolaning sungi namoyandasi bulgan Sigizmund II Avgustdan farzadn kolmadi. Saylovlarda (eleksiyada) pnlar Polshaning toji-taxtini fransuz shaxzodasi va keyinchalik Genrix III nomi bilan Fransiyaning kiroli bulgan genrix Valuaga taklif kildilar. Genrix atigi bir necha oygina Polshaning kiroli bulib turdi. U akasi Karl IX ulgaligi tugrisidagi xabarni eshitishi bilanok Polshadan junab ketdi. Ammo uning nomi Polsha kirollarining xukukini yana xam cheklab kuyish bilan mashxurdir. 1573 yilda Genrix «artikullar» (moddalar) ni imzolashi kerak edi; bu «artikullar» kirolga taxt vorisi belgilashni man kilgan, seymlar chikargan karorlarni tasdiklash yoki rad kilish, sulx tuzish va lashkar tuplash (pospolit kulashi) xukuklaridan kirolni maxrum kilar edi.
Stefan Batoriyning vorislari bulgan va shved kiroli Vaza xonadonidan chikkan kirol Sigizmund III (1587-1632) xamda uning ugli Vladislav IV (1632-1648) zamonida kirol xokimiyatining obrusi birmuncha kutarildi. Shu bilan birga yangi sulolaning kushni xalklarga nisbatan tutgan agressiv, boskinchilik siyosati okibatida Polsha davlatiningn mustaxkamlanishiga emas, balki aksincha, uning ochikdan-ochik zaiflashishiga olib keldi. Polsha XVII asrning birinchi yarmida uzining tashki siyosatida bir necha marta jiddiy muvaffakiyatsizlikka uchradi. Sigizmund III shved yerlarini uz xukmronligi ostida birlashtirish uchun juda kup kuch sarf etdi. Ammo u buning uddasidan chika olmadi. Shvesiyada Vaza sulolasining boshka bir protestant nasl-nasabi (butogi) mustaxkamlanib olgan edi. Sigizmund III va Vladislav IV ning Moskva davlatiga nisbatan olib borgan agressiv siyosati xam muvaffakiyatsiz bulib chikdi.
