O’zbekiston respublikasi va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Qaltislik bormi?

Kimdir qandaydir yangi narsani taklif qilganda u doim bor, qo‘rquv paydo bo‘ladi. Biz O‘zbekiston MAKni yo‘qotib qo‘yadi degan xavotirlarni eshitdik. Ammo biz ko‘plab mamlakatlar xalqaro tajribasini o‘rganib chiqdik: masalan BAAni olaylik, ularda ham bitta aviakompaniya bo‘lgan, ular bozorni ochgan zahoti umumiy o‘sish ham boshlandi.
Panama, Turkiya va Vetnam ham xuddi shunday tajribaga ega. Vetnam — bu sotsialistik davlat, unda ham 1957 yildan buyon faoliyat yuritgan yagona Vietnam Airlines aviakompaniyasi bo‘lgan. 2007 va 2011 yillarda Jetstar Pacific va VietJet loukosetrlari paydo bo‘ldi — ularning ko‘rstkichlariga e’tibor qarating, 11 yil ichida yo‘lovchilar oqimi, shu jumladan loukosterlar paydo bo‘lgandan keyin yangicha ishlay boshlagan Vietnam Airlines hisobiga, 5,3 mln.dan 42,6 mln.ga qadar keskin oshgan.
Shu bilan birga mamlakat aviatsiya bozorining hajmi sakkiz baravardan ortiq, aholi daromadi esa — uch baravarga o‘sgan. Raqobat doimo o‘sishni rag‘batlantiradi.
Bizning biznes rejamizni amalga oshirish imkoni yo‘qligi to‘g‘risida fikrlar ham bo‘ldi. Bunga javoban men faqat birgna narsani aytishim mumkin: agar uni amalga oshirishning imkoni bo‘lmasa, sizlar nimadan xavotirdasiz? Biz davlatdan mablag‘ so‘rayotganimiz yo‘q, hatto hech narsaga erishmasak ham o‘zimiz zarar ko‘ramiz, bundan davlat hech qanday ziyon ko‘rmaydi. Har qanday holatda ham bu faqat foyda keltirishi mumkin: bozor rag‘batlantiriladi, bu esa raqobat sharoitida MAKga o‘z faoliyatini maqbullashtirish imkonini beradi. Biz o‘z biznes — rejamizni bozor faoliyatini o‘rganuvchi mustaqil xalqaro kompaniyaga baholash uchun taqdim etishimiz mumkin. Yana bizga o‘z havo kemalarimiz yo‘qligini va barcha samolyotlar lizingga olinishi bilan e’tiroz bildirishdi, ammo hozirgi kunda dunyodagi samolyot parkining yarmi lizingga olinadi.
 

3. Ishlab chiqarish jarayonini korporativ asosda rivojlantirish O‗zbekiston Respublikasi uchun yangi, o‗rganilmagan muammo bo‗lib, uni o‗rganishda xorijiy davlatlarda korporativ boshqaruvni tashkil etish , uning jabhalari va mexanizmlarini, korporatsiyalar tashkiliy tarkiblari tomonidan texnologik qarashlarni qabul qilish , strategik yo‗nalishda istiqbollashtirish va korporativaksiyadorlar mablag‗larini boshqarishni tashkil etish sohalaridagi mavjud tajribalardan keng foydalanishimiz lozim .
Rivojlangan davlatlar iqtisodiyotida korporatsiyalar muhim ahamiyatga ega. Rasmiy ma‘lumotlarga ko‗ra, AQShning 100 ta yirik korporatsiyasiga mamlakat YaMMning 60 foizi, ishlab chiqarishda band bo‗lganlarning 45 foizi hamda investitsiyalarning 60 foizi to‗g‗ri kelmoqda. Yuqorida keltirib o‗tilgan ko‗rsatkichlar shuni ko‗satib turibdiki, bugungi kunda yirik korporatsiyalarning o‗rni nafaqat Qo‗shma Shtatlarda balki Buyuk Britaniya, Yaponiya, Germaniya va butun dunyoning boshqa barcha rivojlangan davlatlarida ham naqadar beqiyos va zaruriy ekanligini shuningdek, ta‘sir doirasi qanchalik keng ekanligini ko‗rishimiz mumkin. Shu sababga ko‗ra ham, biz barcha rivojlangan davlatlarning korporativ boshqaruv tizimidagi tajribalarini balkim dunyoda tan olingan korporativ boshqaruv modellarini tubdan o‗rganib, ularning afzallik tomonlarini O‗zbekistondagi korporativ boshqaruv modeliga tadbiq etishimiz zarur. Korporativ boshqaruvning modеllari.
Korporativ boshqarishning hamma davlatlar va barcha korxonalarda qo‗llaniladigan yagona modeli yo’q. Ishlab chiqarish jarayonini korporativ asosda rivojlantirish O‗zbekiston Respublikasi uchun yangi, o‗rganilmagan muammo bo‗lib, uni o‗rganishda xorijiy davlatlarda korporativ boshqaruvni tashkil etish , uning jabhalari va mexanizmlarini, korporatsiyalar tashkiliy tarkiblari tomonidan texnologik qarashlarni qabul qilish , strategik yo‗nalishda istiqbollashtirish va korporativaksiyadorlar mablag‗larini boshqarishni tashkil etish sohalaridagi mavjud tajribalardan keng foydalanishimiz lozim.
Rivojlangan davlatlar iqtisodiyotida korporatsiyalar muhim ahamiyatga ega. Rasmiy ma‘lumotlarga ko‗ra, AQShning 100 ta yirik korporatsiyasiga mamlakat YaMMning 60 foizi, ishlab chiqarishda band bo‗lganlarning 45 foizi hamda investitsiyalarning 60 foizi to‗g‗ri kelmoqda.
Yuqorida keltirib o‗tilgan ko‗rsatkichlar shuni ko‗satib turibdiki, bugungi kunda yirik korporatsiyalarning o‗rni nafaqat Qo‗shma Shtatlarda balki Buyuk Britaniya, Yaponiya, Germaniya va butun dunyoning boshqa barcha rivojlangan davlatlarida ham naqadar beqiyos va zaruriy ekanligini shuningdek, ta‘sir doirasi qanchalik keng ekanligini ko‗rishimiz mumkin. Shu sababga ko‗ra ham, biz barcha rivojlangan davlatlarning korporativ boshqaruv tizimidagi tajribalarini balkim dunyoda tan olingan korporativ boshqaruv modellarini tubdan o‗rganib, ularning afzallik tomonlarini O’zbekistondagi korporativ boshqaruv modeliga tadbiq etishimiz zarur.
Korporativ boshqaruvning modеllari. Korporativ boshqarishning hamma davlatlar va barcha korxonalarda qo‗llaniladigan yagona modeli yo‗q. Ishlab chiqarish jarayonini korporativ asosda rivojlantirish O‗zbekiston Respublikasi uchun yangi, o‗rganilmagan muammo bo‗lib, uni o‗rganishda xorijiy davlatlarda korporativ boshqaruvni tashkil etish , uning jabhalari va mexanizmlarini, korporatsiyalar tashkiliy tarkiblari tomonidan texnologik qarashlarni qabul qilish , strategik yo‗nalishda istiqbollashtirish va korporativaksiyadorlar mablag‗larini boshqarishni tashkil etish sohalaridagi mavjud tajribalardan keng foydalanishimiz lozim12 . Rivojlangan davlatlar iqtisodiyotida korporatsiyalar muhim ahamiyatga ega. Rasmiy ma‘lumotlarga ko‗ra, AQShning 100 ta yirik korporatsiyasiga mamlakat YaMMning 60 foizi, ishlab chiqarishda band bo‗lganlarning 45 foizi hamda investitsiyalarning 60 foizi to‗g‗ri kelmoqda.
Yuqorida keltirib o‗tilgan ko‗rsatkichlar shuni ko‗satib turibdiki, bugungi kunda yirik korporatsiyalarning o‗rni nafaqat Qo‗shma Shtatlarda balki Buyuk Britaniya, Yaponiya, Germaniya va butun dunyoning boshqa barcha rivojlangan davlatlarida ham naqadar beqiyos va zaruriy ekanligini shuningdek, ta‘sir doirasi qanchalik keng ekanligini ko‗rishimiz mumkin. Shu sababga ko‗ra ham, biz barcha rivojlangan davlatlarning korporativ boshqaruv tizimidagi tajribalarini balkim dunyoda tan olingan korporativ boshqaruv modellarini tubdan o‗rganib, ularning afzallik tomonlarini O’zbekistondagi korporativ boshqaruv modeliga tadbiq etishimiz zarur. Korporativ boshqaruvning modеllari. Korporativ boshqarishning hamma davlatlar va barcha korxonalarda qo’llaniladigan yagona modeli yo’q.

4. Mamlakatimizda aksiyadorlik jamiyati kabi korporativ tashkilotlar tuzilmasini qurish va ular faoliyatining asosiy tamoyillari va tartibini, huquqiy maqomini belgilash, aksiyadorlar va korporativ munosabatlarning boshqa ishtirokchilari huquqlari va majburiyatlarini tartibga soluvchi korporativ huquq me'yorlarining kompleksini shakllantirish bugungi kunning eng muhim masalalaridan biri ekanligini yuqoridagi boblarda ko’rib o’tdik. Korporativ tuzilmalarning kelib chiqishi va rivojlanish bosqichlari bir qancha davrlarni o’z qamroviga olgan holda, yildan-yilga takomillashib bormoqda.
O’zbekiston iqtisodiyotida esa korporativ boshqaruv tuzilmalarining faoliyatini takomillashtirish mexanizmlari xorijiy mamlakatlar tajribasi asosida yaratilgan bo’lib, kundan kunga rivojlanib bormoqda.
Buni mamlakatimiz xududida faoliyat yuritib kelayotgan korporativ boshqaruv shaklidagi iqtisodiy tuzilmalar faoliyati bilan ifodalash mumkin.Kompaniyaning boshqaruv strukturasi tahlili, moliyaviy natijalari, moliyaviy xolati tahlili boshqaruv faoliyati samardorligini ko’rsatib beruvchi ko’rsatkichlar asosida korxonada moliyaviy tahlil o’tkazishdan maqsad – korxonani hisobotlari orqali o’tgan davrda, tahlil qilayotgan vaqtda va kelajakda erishilgan va erishiladigan moliyaviy natijalari va moliyaviy holatiga baho berish hamda iqtisodiy tashxis qo’yishdan iboratdir.