O‘zbekisтon respublikasi

Qo‘shaloq izolatsiya, ajratuvchi transformatorlar va kichik kuchlanishlardan foydalanish

Izolatsiyalash. O‘tkazgichlarni va kuchlanish ostida bo‘ladigan elektr texnik qurilmalarning qismlarini ishonchli izolatsiyalash elektr xavfsizligini ta’minlashning asosini tashkil qiladi. Izolatsiyalovchi material sifatida turli moddalar qo‘llaniladi (4.7 – jadval).
Nazariy jihatdan olganda sifatli izolatsiya 100 % elektr xavfsizligini
ta’minlaydi. Lekin amalda izolatsiya har xil ta’sirlar, masalan, mexanik, kimyoviy, biologik, yuqori temperatura va boshqalar ostida buzilishi, teshilishi va xususiyatini yo‘qotishi mumkin. Shuning uchun elektr qurilmasining normal ishini ta’minlashga xizmat qiluvchi ishchi izolatsiyadan tashqari qo‘shimcha, qo‘shaloq va kuchaytirilgan izolatsiya turlari mavjud. Ishchi izolatsiya oldindan ko‘rsatilgan shart-sharoitlarda elektr qurilmasining normal ishlashini ta’minlaydi. Qo‘shimcha izolatsiya ishchi izolatsiya buzilganda himoya qilishga mo‘ljallangan. Qo‘shaloq izolatsiya – ishchi va qo‘shimcha izolatsiyalarning yig‘indisidan iborat. Kuchaytirilgan izolatsiya esa – himoyalash xususiyati juft izolatsiyaga teng bo‘lgan ishchi izolatsiyadir.
4.7 – jadval

Ba’zibir elektr izolatsiyalovchi materiallarning texnik tavsiflari

№	Material nomi	Zichligi, g/sm^3	Solishtirma qarshiligi, Om·sm, (temperatura 20 °С)	Yo‘l qo‘yiladigan temperatura, °С.
1	Asbest	2,3 … 2,6	10^10 … 10^11	500 … 600
2	Asbotekstolit	1,4 … 1,9	10^7 … 10^13	100 …320
3	Asbotsement	1,4 … 1,8	10^8 … 10^9	250
4	Bitum	1,0	10^13 … 10^15	30 … 130
5	Qog‘oz	0,7 … 0,87	10^12 … 10^14	110
6	Yog‘och	0,6 … 0,82	2·10^8 … 4·10^11	80 … 110
7	Polistirol	1.04 … 1,06	10^15 … 10^17	75 … 80
8	Polixlorvinil	1,2 … 1,6	10^12… 10^14	80 … 100
9	Polietilen	0,92 … 0,96	10^14 … 10^17	50 … 115
10	Rezina	1,2 … 1,8	10^14 … 10^15	100 … 120
11	Steklotkan	1,25 … 1,35	10^12 … 10^14	180

Demak, elektr iste’molchisining ishchi va qo‘shimcha (himoya) izolatsiyalari majmui qo‘shaloq izolatsiya deb ataladi. Bunday izolatsiyada elektr iste’molchisining tegib ketishi mumkin bo‘lgan qismlarida ishchi yoki himoya

izolatsiyasi shikastlanganida xavfli potensial hosil bo‘lmaydi. Masalan, ko‘chirib yuriladigan dastakli yoritkichning dastasi dielektrik materiallardan shunday hisob bilan tayyorlanganki, bunda dasta ichidagi simlarning ishchi izolatsiyasi shikastlanganida ishonchli izolatsiya ta’minlanadi. Bu dasta qo‘shimcha (himoya) izolatsiya hisoblanadi. Elektr parmalarning ba’zi toifalari ham qo‘shaloq izolatsiyali qilib tayyorlanadi. Shuning uchun ularning qobig`i metall bo‘lishiga qaramasdan uni yerga ulash yoki nolinchi simga ulash talab qilinmaydi [34, 35, 44]. Ammo GOSТ 12.2.013-75 (1991) ga muvofiq 500 V ga mo‘ljallangan megaommetr bilan bunday asboblarning qarshiligini 6 oyda bir marta tekshirib turish kerak. Izolatsiyasining qarshiligi 0,5 MOm dan kam bo‘lganida parmalagich ta’mirlashga topshiriladi.
Himoya (qo‘shimcha) izolatsiyadan qishloq elektr qurilmalarida, shuningdek, avtosug‘orgichlarning quvurlarida izolatsiyalovchi qo‘yma ko‘rinishida va vakuum-o‘tkazgichlarda foydalaniladi.