O‘zbeкiston respubliкasi



Download 3,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet97/382
Sana14.06.2022
Hajmi3,47 Mb.
#669866
1   ...   93   94   95   96   97   98   99   100   ...   382
Bog'liq
hozirgi ozbek tili

hovuridan tushdi

(P.Tur.) 2
. Stol yoniga 
kelguncha uning 
boshi aylanib ketdi. 
(S.Zun
.) 
3

Qosh qo

yaman deb 
ko

z chiqaradigan 
bunday hodisalar hali ham onda-sonda ro„y berib 
turibdi. 
4

Кavushini to

g

rilab qo

yish 
kerak. (
As.Mux.) 1- va 2- 
gaplarda frazeologizmlar gap markazi – kesim mavqeyida, 3-gapda 
so‗z kengaytiruvchisi aniqlovchi va 4-gapda butun bir egasiz gap 
vazifasida kelgan. 
Frazeologizm tashqi ko‗rinishi jihatidan so‗z birikmasi yoki gap 
ko‗rinishida bo‗ladi. So‗z birikmasi ko‗rinishidagi frazeologizm: 
ko„ngli bo„sh, enka-tinkasini chiqarmoq, jig„iga tegmoq, bel 
bog„lamoq, kir izlamoq, terisiga sig„may ketmoq 
va h. Gap tipidagi 
frazeologizm «gap kengaytiruvchisi+kesim» qolipi mahsuli: 
istarasi 
issiq, ichi qora, labi-labiga tegmaydi, ko„ngli ochiq, tarvuzi 
qo„ltig„idan tushmoq, kapalagi uchib ketdi, po„konidan el o„tmagan, 
tepa sochi tikka bo„lmoq 
va h.k. 
Ayrim leksik birliklar frazeologizmning tadrijiy taraqqiyoti 
mahsulidir: 
dardisar, toshbag„ir, boshog„riq. 
Demak, leksema hosil 
bo‗lish manbalaridan biri – frazeologizm. 
Frazeologizm, asosan, belgi va harakat ifodalaydi. Demak, ular 
grammatik jihatdan belgi yoki harakat bildiruvchi so‗z turkumiga 
mansub. 
Fe‘l turkumiga mansub frazeologizmlar: 
me‟dasiga tegmoq, 
yaxshi ko„rmoq, holdan toymoq, sabr kosasi to„lmoq, o„pkasini 
cho„pga ilmoq, og„ziga talqon solmoq, podadan oldin chang 
chiqarmoq, azob chekmoq, ensasi qotmoq, ko„ngliga qo„l solmoq. 
Sifat turkumiga mansub frazeologizm: 
ko„ngli bo„sh, rangi sovuq, 
yuragi toza, avzoyi bejo, dili siyoh, kayfi buzuq, chehrasi ochiq, 
vijdoni toza, tumshug„i baland. 


131 
Ravish turkumiga mansub frazeologizm: 
ipidan-ignasigacha, ikki 
dunyoda ham, miridan-sirigacha, ha-hu deguncha. 
So‗z
-
gaplarga mansub frazeologizm: 
turgan gap, 
shunga 
qaramay, katta gap. 
Frazeologizmlar tilshunosligimizda muayyan so‗z turkumi 
bo‗yicha tasnif qilinmagan va grammatik xususiyati yetarli darajada 
o‗rganilmagan. 
Frazeologizm leksik birlik kabi qo‗llanish darajasi nuqtayi 
nazaridan ham tasnif qilinadi. Bunga ko‗ra umumiste‘mol 
frazeologizmi (
holdan toymoq, shunga qaramay, ro„yobga chiqmoq

va qo‗llanilishi chegaralangan frazeologizm farqlanadi. Qo‗llanilishi 
chegaralangan 
frazeologizm 
qo‗llanilish davri (eskirgan va 
zamondosh) va doirasi (dialektal, ilmiy, badiiy so‗zlashuv) bilan ham 
ma‘lum bir tafovutlarga ega: 
eskirgan frazeologizm: 
alifni kaltak demoq, aliflayloni bir 
cho„qishda qochiradigan, dastin aliflom qilib, kallasini xam qilib, 
y
eng silkitmoq; 
dialektal frazeologizm: 
alag„da bo„lmoq 
(xavotir olmoq), 
ko„ngli 
tob tashladi 
(ezildi), 
halak bo„lmoq 
(ovora bo‗lmoq), 
qumortqisi 
quridi 
(intiq bo‗lmoq), 
juluni uzilmoq 
(qattiq baqirmoq); 
ilmiy frazeologizm: 
nazar tashlamoq, ko„zga tashlanmoq, 
chambarchas bog„lanmoq, to„g„ri kelmoq, imkoniyatlar doirasi, qulay 
qurshov; 
badiiy frazeologizm: 
sabr-kosasi to„lmoq, og„zining tanobi 
qochmoq, og„zidan bodi kirib, shodi chiqmoq, qildan qiyiq axtarmoq, 
six ham kuymasin, kabob ham, boshida yong„oq chaqmoq; 
so‗zlashuv nutqi frazeologizmi: 
arpasini xom o„rmoq, 
y
erga 
urmoq, yuragi qon, ko„zi tor, ko„zi och, boshi ochiq, yer bilan 
osmoncha, pixini yorgan

Frazeologizmning aksariyati badiiy va so‗zlashuv nutqiga xos. 

Download 3,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   93   94   95   96   97   98   99   100   ...   382




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish