|
Gigantizm va subgigantizm. Proporsial gigantizm – bo‘ychanligi bilan ajralib turuvchi oilalardagi mutloq sog‘lom bolalarda uchraydi.
Noproporsional gigantizmga gipofizar nanizm kiradi. Odatda, bunday bolalarda 10-12 yoshgacha bo‘y o‘sishi boshqa bolalardan deyarli farq qilmaydi. Pubertatlik oldi yoshida ularda jadal bo‘y o‘sishi boshlanadi, bu o‘sish gipofiz oldingi bo‘lagining giperfunksiyasiga bog‘liq bo‘ladi.
Gipogenital yevnuxoid gigantizm ko‘prok uchraydi.Bunda xam bo‘yning jadal o‘sishi pubertatlik oldi davrida kuzatiladi. Bolada sekin asta tashqi qiyofa o‘zgaradi, oyoq suyaklarining uzunligiga o‘sishi jarayonini kuchayishi natijasida oyoqlari uzunlashadi. Bunday bolalarda yog‘ qavatlari ortiqcha va mushaklar sust rivojlangan bo‘ladi. Bo‘y uzunligi subgigantizmga yetib boradi.
Qisman gigantizm – tananing ayrim bo‘laklaridagi kattayishlar - bir qo‘l yoki oyoq.
Bolani jismoniy baxolashda nafaqat yuqorida ko‘rsatilgan belgilarni, balki jinsiy rivojlanishini xam baxolash kerak.
Shunday qilib, bolaning jismoniy rivojlanishi,xususiyatlari va ularning xar xil patologik jarayonlarda buzilishlarini o‘rganish davrida bu ko‘rsatkichlarning o‘ziga xos xususiyatlarini kuzatdik(xar bir yosh davri uchun). Organizmni bir butunligi to‘grisidagi g‘oya ayniqsa o‘sayotgan organizmda yaqqol namoyon bo‘ladi: bosh miya po‘stlog‘i boshqaruvchi xisoblanib, bolaning o‘sishi va rivojlanishing asosiy xususiyatlari nerv sistemasi xolatiga bog‘liqdir. .
Jismoniy rivojlanish jarayonini buzilishi. Pediatr faoliyatida vazn va buy ko‘rsatgichlarining normadan o‘zgarishi tez-tez uchrab turadigan xol. Buning zaminida nasliy, ekzogen (ovqatlanishni, kun tartibini, jismoniy va asabiy faoliyatni buzilishi, o‘tkazilgan surunkalik kasalliklar, iklim o‘zgarishi va boshqalar) yotishi mumkun. Bular vazn va buy ko‘rsatgichlarini munosabatini o‘zgarishiga olib kelishi mumkun. Ayrim paytlarda yangi tug‘ilgan chaqaloqni bo‘yi normada bo‘lishiga qaramasdan og‘irligi past bo‘ladi. Ushbu xolat ona qornidagi rivojlanish paytida uchraydigan salbiy o‘zgarishlar bilan chambarchas bog‘langan bo‘lib, «ona qornida rivojlanish paytida orttirilgan gipotrofiya» tushunchasiga kiritiladi. Ushbu holatni buyi og’irligiga mos ravishda kamaygan (ko‘pgina chala to’g’ilgan bolalarda) holatlardan farq qila bilish kerak. Bo‘y og‘irlik ko‘rsatkichi deganda bo‘y bilan og‘irlik orasidagi munosabatni, yoki boshqacha deganda 1 sm bo‘yiga qanday og’irlik, to‘gri kelishini xisoblashimiz kerak. Yangi tug‘ilgan o‘gil bolalarda bu ko‘rsatkich normada bo‘yni 1 sm ga vaznni 55,5g dan 68 grammgacha, qiz bolalarda 65,5 g dan 67,0 grammgacha to‘gri keladi.
Kasallikda og’irlikni o‘zgarishi, ikki xil bo‘lib, vazn normadan ko‘payishi yoki kamayishi kuzatiladi. Vaznni normadan ko‘paynshi semirishlikda kuzatilib, bo‘ning asosiy sabablaridan biri ovqatni ko‘p iste’mol qilishdir. Undan tashqari semirish konstitutsiyasi o‘zgargan va energiya almashuvi pasaygan bolalarda uchraydi. Semirish gipofizar genital va serebral faktorlar ta’sirida ham paydo bo‘lishi mumkin.
Vazni kamayib ketishi /gipotrofiya/ xilma-xil alimentar faktorlar oqibatida, kasallik xolatlarida uchraydi. Agarda bolaning vazii normadan 10% atrofida ko‘p yoki kam bo‘lsa bu xolat normotrofiyaga kiradi. Agar bolaning vazni normadagidan 10% dan kup bo‘lsa - bunga paratrofiya deyiladi, I- darajali gipotrofiyada bolani vazni normadan 10-15% ga kamayadi, II -darajali gipotrofiyada esa 15-30% ga, agarda vazni yetishmovchiligi 30% dan oshsa - bu III- darajali gipotrofiya xolati deyiladi.
Bolalarda bo‘yiga o‘sishi o‘zgarishlari ko‘pincha umumiy riojlanishni o‘zgarishlari bilan bir vaqtda kuzatiladi. Kamdan-kam xolatlarda umumiy rivojlanishi o‘zgarmasdan bo‘yiga usishni buzulishi /masalan nanizmda/ yoki teskarisi: rivojlanish o‘zgarishlari alohida uchrashi /masalan so‘zlashish kobiliyatini buzilishi va x.k./ mumkin.
Quyida V.I.Malchanov 1970 yil taklif etgan bo‘yiga usishni buzilishi klassifikatsiyasinm keltpramiz:
1. Nanizm va subnanizim.
2. Gigantizm va subgigantizm.
Bularning har bittasi proporsional noproporsioial bo‘lishi mumkin. Bolalarda bo’y o‘zgarish darajasini ularning yoshiga normal bo’y ko‘rsatgichlariga taqqoslab baholanadi. Patalogik bo‘yi pastlikni hamma turlarini bir so‘z bilan ifodalasa - mikrosomiya- pakanalik /yunon tilida «mikros»- kichkina, «soma» - tana/ deyiladi. Bo‘y yetishmovchiligi ko‘p bo‘lsa - nanosomiya yoki nanizm /grek tilida-«nanos»- karlik/ deyiladi. Karlik bilan normani orasidagi bo‘y o‘zgarishlari subnanizmdeyiladi. Agarda bolani bo‘yi normadagidan ortiq bo‘lsa, bu xolat gigantizm deb aytiladi. Normadagi bilan gigantizm orasidagi bo‘y o‘zgarishlari subgigantizm deb aytiladi. Proporsional nanizimga quyidagilar taallukli bo‘ladi:
1. Birlamchi nanizm- bular ota-onasi pakana bo‘lgan oilalarda to’g’ilib,boshqa bolalardan faqatgina o‘z tanasi o‘lchovlari bilan farqqiladilar.
2. Gipoplastik nanizm- bu irsiy belgi emas, onasi qornida rivojlanishni erta davrlarda bular buzulishlar ta’sirida paydo bo‘lishi mumkin.
3. Endokrin nanizm:
a.) tireogen nanizm /tug‘ma miksedema/ - qalkonsimon bezni yo‘qligi yoki rivojlanmaganligi oqibatida paydo bo‘ladi. Shunday bolalarda pakanalik bilan birga terini quruqligi, shilimshiqsimon shishlar, esi pastlik, tilni kattaligi, bradikardiya va qabziyat bo‘lishi kuzatiladi.
b)gipofizar nanizm bunda pakanalik, jinsiy a’zolarni rivojlanmay qolgan xolati, ikkilamchi jinsiy belgilani rivojlanmasligi yoki kech paydo bo‘lishi kuzatiladi. Terisi yumshok nam bo‘ladi, aqli o‘zgarmagan, ko‘pinchalik ko‘krak va tos sohalarida ortikcha yog to‘planish xolati bo‘lib, terisida ajinlar vaktli paydo bo‘lishi mumkin.
Ushbu o‘zgarishlar gipofizni oldingi qismini funksiyasi pasayib ketganligi bilan tushuntiriladi.
4.Distrofik nanizm - to’g’ilgan paytda normal bo‘lgan bola surunkali kasalliklari ta’sirida o‘sib rivojlanishdan orqadaqoladi.
5.Aralash va noaniq formalar - bularga Daun kasalligini misolqilsa bo‘ladi. Ushbu kasallikda bolaming tuzilishi kichkina, ikki ko‘z orasi keng, tili katta, ko‘zlari esa gilaylashgan bo‘lib, esi pastligi bilan farq qiladilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
