|
ESLATMA: Agar bolaning xar ikala oyoqlarida shish bo‘lsa uning OI ni xisoblash maqsadga muvofiq emas, Sizning olgan ko‘rsatkichlaringiz namlik xisobiga me’yoridan ortiq chiqadi. Xar ikala oyoqlarida shishi bor bolani maxsus parvarishga jo‘nating.
Akseleratsiya jarayoni to‘g‘risida tushuncha. XX asr davomida ko‘pchilik davlatlarda bolalarda jismoniy o‘sish va rivojlanishning tezlashuvi kuzatilgan. Bu jarayonni 1935 yilda nemis olimi Kox «Akseleratsiya» deb atagan. Bu jarayon har bir yoshdagi bolalarda, hatto homilani o‘sib rivojlanishida ham kuzatilgan. Jumladan ohirgi 40-50 yil davomida yangi tug‘ilgan chaqaloqning bo‘yi 1-2 sm ga ortib, vazni 150g dan 500 g gacha ko‘payishi kuzatilgan. Vazni 4000 g ortiq bo‘lgan chaqaloklarning soni 10-16% ni tashkil etgan. Bir yeshgacha bo‘lgan bolalar bo‘yi 4-5 sm ga, vazni esa 1-2 kg, ga ortgan. Ohirgi 100 yil davomida 15 yoshdagi bolalar bo‘yi 20 sm ga ortgan. Akseleratsiya jarayoni biologik yetuvchanlikni vaqtini ham o‘zgartirgan. Masalan-:. doimiy tishlarni ertarok o‘sib chiqishi oldingi asrni bolalariga qaraganda bir yil ertarok, jinsiy yetuvchanlikni va suyak yadrolarni ertarok, paydo bo‘lishi kuzatilgan. Hozirda o‘gil va qiz bolalarda jinsiy yetuvchanlik oldingi davr bolalariga Qaraganda 1,5-2 yil ertarok, sodir bo‘lmokda.
Akssleratsiyaga ilgari ijobiy jarayon deb qaralgan bo‘lsa, keyinchalik rivojlanishning disproporsiya holatlari ham kuzatildi. Akselarsiya garmonik va disgarmaniq xillariga farqlandi. Garmonik akselratsiyada antropometrik ko‘rsatkichlar va biologik yetuvchanlik shu yoshdagi bolalar ko‘rsatgichidan yukori bo‘ladi. Disgarmonik akseleratsiyada bo‘yiga o‘sishini tezlashishi jinsiy yetuvchanlikni tezlashmasligi yoki buni aksi va boshqa ko‘rsatkichlarda nomoyon bo‘lishi mumin.
Jinsiy yetuvchanlik ertarok kuzatilishi natijasida yoshroq bolalarda asab va yurak qon tomirlar tizimlarini funksional buzilishlari, o‘sish jarayon l armii va jinsiy bezlar ni rivojlanishini buzilishlari kuzatilmokda. Akseleratsiya jarayoni taxminan hamma mamlakatlarda uchrab, bu jarayoni tushuntirishda adabiyotlarda xilma-xil teoriya va gipotezalar mavjud. Quyosh radiatsiyasi, magnit maydoni, kosmik radiatsiyasi, SO2- gazni yuqori konsentratsiyasi, genetik faktorlar ta’siri, xayot sharoitlaridagi ayrim faktorlar (iqtisodiy va ishtimoiy sharoit, almmentar, kup miqdordagi informatsiya) shular qatoriga kiradi. Ohirgi malumotlarga kura akseleratsiya jarayoni ekonomik taraqqiy etgan davlatlarda pasayib bormokda.
Oxirgi 30-40 yillar mobaynida chaqaloqlarning tug‘ilgandagi tana uzunligi 1-2 sm ga, tana vazni esa 150-500g. ga ortdi. 4000 va undan ortiq tana vazni bilan tug‘ilgan chaqaloqlar 10-16 % ga ortdi. Bularning barchasi akseliratsiya jarayoni xomiladorlik davrini xam zabt etayotganligidan dalolat beradi.Akseliratsiya biologik yetilish jarayoni muddatini xam o‘zgartirdi. Masalan, oziq tishlarning erta chiqishi(utgan yuz yillikka nisbatan 1 yilga ), suyaklanish yadrolarini erta paydo bo‘lishi va erta balog‘otga yetish( xar 10 yillikning qiyosiy ma’lumotlariga ko‘ra birinchi xayz ko‘rish 4-6 oyga tezlashmoqda ). G‘arbiy Yevropa va AKSHning ko‘p 4 mamlakatlarida qizlarning xayz ko‘rishi 12-13 yoshdan(50 yil avval bu ko‘rsatkich 15-16 yoshdan ). Shuningdek o‘gil bolalarda xam jinsiy yetilish erta (1,5-2 yilga) kuzatilmokda.
Akseliratsiya bolalarda kasalliklarni kechishini xam o‘zgartirdi.Erta balog‘otga yetish tufayli kichik yoshdagi bolalarda nerv va yurak-qon-tomir sistemasidagi funksional buzilishlar, pubertat bo‘qoq, o‘sish jarayoni va jinsiy rivojlanishdagi buzilishlar ko‘p kuzatilmokda.
Patologik jarayonlarda tana vaznini ko‘shilishi ortib ketish tomonda – me’yoridan ortiqcha , yoki kamayish tomonida – me’yoridan kam bo‘lishi mumkin. Odatda tana vaznining ortiq bo‘lishi semizlikka xos bo‘lib, xaddan ziyod ko‘p ovqat yeyish, konstitutsiya anomaliyalari va moddalar almashinuvi jarayonlarining pasayishi natijasida kelib chiqadi. Semizlik shuningdek gipofizar, genital va serebral kelib chiqishli bo‘lishi mumkin.
OEЕ(oksil energiyasi yetishmasligi ) da tana vaznini kamayishi xar xil alimentar yetishmovchiligi natijasidagi patologik jarayonlardan kelib chiqadi.Agar bolaning vazni o‘rtacha meyordan 10% ortiq yoki kam ko‘rsatkichlarda bo‘lsa, bu normatrofiya deb ataladi.
Agar bolaning vazni me’yoridan 10% ga ortiq bo‘lsa – bu ortiqcha vaznga xavf-xatar, ortiqcha vazn, semizlik deb ataladi.
Oqsil – energetik yetishmovchiligi yengil, o‘rtacha, og‘ir darajalarga bo‘linadi.
Bo‘y usishidagi buzilishlarga to‘xtalib o‘tamiz.Bolalarda ko‘pincha buy o‘sishi va vazn ortishidagi buzilishlar bir xil vaqtning o‘zida kuzatiladi. Bola umumiy rivojlanishidagi o‘zgarishlarsiz, aloxida bo‘y o‘sishining buzilishi(nanizm) kam kuzatiladi, yoki aksincha, aloxida rivojlanishdagi buzilishlar( masalan, gapirish kobiliyati va b.).
Bolaning xronologik yoshini aniqlash.
Buy o‘sishi indiqatorini baxolash uchun bolaning aniq yoshini bilish muxim. Bolaning tug‘ilgan kunidan xisoblanadigan aniq xronologik yosh xar bir tekshirishda xisoblanishi kerak.
Xronologik yosh yillarda va oylarda ifodalanadi. Quyida xisoblash namunalari keltirilgan.
Misol № 1 O‘lchov sanasi: 2003.30 aprel = 03.04.12 Tug‘ilish sanasi: 2001.29 aprel = 01.03.12 03.04.12 01.03.12
Xronologik yoshi Misol № O‘lchov sanasi 2004.30 may=04.05.12
Tug‘ilgan sana 2001.30 noyabr= 01.11.12 04.05.12=03.17.12
01.11.12=01.11.12
Xronologik yoshi 02.06.(2yosh 6 oy).
Do'stlaringiz bilan baham: |
