O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi vazirligi toshkent davlat agrar universiteti xuzuridagi sirdaryo agrotexnalogiyalar texnikumi

Mavzu №-3. So’zlarning bo’g’inlarga bo’linishi. Cho’ziqli va qisqalik qoidasi. Urg’u.
Lotin tilida o’zbek tilidagidek so’zlar bo’g’inlarga bo’linadi va so’zda necha unli harf bo’lsa, shuncha bo’g’in bo’ladi. Masalan, Com-po-si-tus, de-pu-ra-tus. Tovushning cho’ziqligini belgilash uchun harf ustiga to’g’ri chiziqcha, qisqaligini belgilash uchun yoysimin chiziqcha qo’yiladi.
Tovush va bo’g’inlarning cho’ziq yoki qisqaligini aniqlash uchun harf ustiga urg’u belgisini (‘) qo’yish kerak.
1. Cho’ziqlik qoidasi
1. Agar b^rinda diftong bulsa, usha b^rin chuzn^ t a ­ laffuz silinadi. Masalan; Gangraena — tu^nmalar ning ^lishi; diaela — parx,yez; lagoena — shisha idish. 2. Agar uili ^arf ikni va undan orti^ undosh ^arflar yoki x va z undoshlari oldnda kelsa, shu burin chuzi^ u^iladi. Masalan: M axillo— yusori jar; tabuletta — tabletka; unguentum — surtma* Glycyrrhiza — sizil- miya; reflexus — refleks. 3. Agar b^rinda ur, in, at, ut, ag, al, os sushimchalari bulsa, bu buriilar chuzis u^iladi. Masalan: Fissu- ga — tirsish; Analginum— analgin; nitratis— nitrat, acutus — utkir; aquosus — suvli; muscularis — mu- shakli; costalis — sovurraga oid.
2. Qisqalik qoidasi
1. Agar unli ^arf unli ^arf oldida kelsa, usha b^gin sis^a U^iladi. Masalan: Oleum — moy; labium — lab; fojium — barg. 2. Agar unli ^arf bl, br, cl, sg, dl, dr, pi, pr, tl, tr xarf birikmalari oldida kelsa, shu unli ^issa talaffuz silinadi; Vertebra — umurt^a; cerebrum — bosh miya; cicatrix — chandis; palpebra — ^ovos. 3. Agar unli e^arf ch, th, ph, rh, qu ^arf birikmalari oldida kelsa, ^issa u^iladi: Stomachus — oshsozon; reliquus— soldi^; Amaphos — amafos; choledochus — ut (safro)ga oid. 4. Agar burinda ul, o], ib, il, id ^arf birikmalari bul sa, burin sissa ^ i l a d i : Injectablis — igna orSaly dori yuborishga taallusli; gracilis — nafis; solubi- lis — eruvchan; fluidus — suyus. 5. ia k^shimchasiga ega b^lgan ayrim yunon atamalarida urgu i ^arfiga tushadi: Dysenteria — ichburur; yepae- mia — kam^oilik; therapia — davolash; hypertonia — soi bosimining kutarilishi.
Uzbek tilida urru odatda k^pincha suzning oxirgi burinidagi unli tovushga tushadi. Masalan: jigar, yurak. Lotin tilida esa urru suzning oxiridan ikkinchi yoki uchinchi burindagi unli tovushga tushadi. 1. Lotin tilida urru suzning oxirgi burinnga tush- maydi. 2. Ikki burinli suzlarda urru xamisha suzning ikkinchi b^riniga tushadi: Costa — sovurga; caput — bosh. 3. Agar suzning oxiridan ikkinchi burini chuzis bulsa, urru usha burinning unli tovushiga tushadi: Medici­ n a — tibbiyot; tinctura — spirtli eritma; destilla- tus — tozalangan; solutus — eritilgan. 4. Agar suzning ikkinchi burini sissa bulsa, urru suz­ ning oxiridan uchinchi burindagi unli tovushga tu­ shadi: Medicus — shifokor; pilula — ?^ab dori; cra­ nium — bosh suyagi.