O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi vazirligi toshkent davlat agrar universiteti xuzuridagi sirdaryo agrotexnalogiyalar texnikumi

Mavzu №-5. So’z turkumlari.
So’zlarning ma’no va grammatik jihatdan o’xshashlilariga ko’ra ayrim leksik- grammatik turlarga bo’linishi natijasida hosil bo’lgan guruhlarga so’z turkumlariga bo’linadi.
Mustaqil so’z turkumlari
Nomen substantivum ot
Nomen adiectivum sifat
Nomen numerale son
Pronommen olmosh
Verbumm fe’l
Adverbium ravish
Yordamchi so’z turkumlari
Praepositio old qo;shimcha
Conjunctio bog’lovchi
İnteriectio undov
Particulae yuklama
Mavzu №-6. Fe’l.
Predmentning ish -harkati yoki holatini ifodalaovchi so’zlar fe’l deb ataladi. Masalan: curare --- davolamoq, amare- sevmoq, legere - o’qimoq.
Lotin tilida fe’l o’zbek tilidagidek shaxs-son, zamon va mayl bilan tuslanadi.
Lotin tilida fe’llar to’rt turda tuslanadi. Birinchi turda tuslanishga kiruvchi fe’llar <<-are>> qo’shimchasi bilan tugallanadi. Dare – bermoq. Ikkichi turda tuslanishga kiruvchi fe’llar <. Qo’shimchasi bilan tugallanadi. Uchinchi turda tuslanishga kiruvchi fe’llar<> qo’shimmchasi bilan tugaydi. To’rtinchi turda tuslanishga kiruvchi fe’llar <> qo’shimchasi bilan tugaydi.
Anislik mayli
Anislik mayli ish-^arakati yoki ^olatining anik« ligini kursatadi. Masalan:
Mcdicus aegrotam curat — «Shifokor bemorni davolayapti».
Buyru^ mayli
Buyru^ mayli buyurish. surash, iltimos kabi ma’no- larni ifodalab, odatda ikkinchi shaxsga saratilgan buladi. Buyrus mayli birlik sonini ,\osil ^ilishi uchun fe’lning noanis shaklidai «-ge» ^ushimchasini olib tashlash kerak.
Shart mayli
Shart mayli ish-x.arakatining ma’lum bir sharoitda bUlishi mumkin ekanligini bnldiradi. Masalan:
Misceatur — Aralashtirilsin! Aralashtirilgan bul-
sin! , Signetur — Bildirilsin! Bildirilgan bulsin! Detur — Berilsin! Bernlgan bulsin!
Retseptlarda shart mayli uchiichn shaxe birlik vl kuplik sonlarida ishlatiladi. Masalan:
Dividatur in partes aequales — teng sismlarga bulinsin! Dentur tales doses numero... — shunday misdor (son)...da berilsin. Login tilida fe’llarning ikkita niebati bor: anislik niebati (Activum) maj^ullik niebati (Passivum) Anislik nisbatidagi fe’lda ish->>arakati shaxe to- monidan bajariladi, tuldiruvchi esa ^arakatning ob’- yekti buladi. Anislik niebati uchinchi shaxe birlik so- nini *osil silish uchun fe’l negiziga -t, kuplik sonini xosil silish uchun esa -nt sushimchasini sushish lozim. Masalan: Medicus aegrotam curat — «Shifokor bemor- ni davolayapti». M aj^ullik nisbatida ^arakat tuldiruvchi anglat- gan predmet tomonidan bajarilib, ^atsisiy bajaruv- chisi noma’lum buladi. M a j d a l i k niebati uchinchi shaxe birlik sonini *osil silish uchun fe’l negiziga -tur, kuplik sonida esa -ntur sushimchasini sushish, ke- rak. Masalan: Aegrotus ah medicis curaiitur — «emor shifokorlar tomonidan davolansin».