O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent davlat agrar universiteti

Muvozanatlovchi mexanizmlar. 
Dvigatel ishlaganda shatun porshen 
xalqalari, barmoq va shatunning yuqorigi kallagi bilan birgalikda notekis 
harakatlanadi. Ularning kinetik energiyasi noldan maksimumgacha va aksincha 
o’zgaradi. Bunday o’zgarishlar natijasida ilgarilama harakatlanuvchi massalarning 
inertsiya kuchi paydo bo’ladi. Bu kuchlar va shatun bo’yinlari va shatunning pastki 
qismi massalarining markazdan qochma inertsiya kuchlari dvigatel tayanchlarida 
titrashlar keltirib chiqaradi, bu esa ramaga va mashinaning turli yig’ma birliklariga 
beriladi. Titrashlar oqibatida mexanik yo’qotishlar ortadi va detallarning yeyilishi 
tezlashadi, yig’ma birliklar bo’shashadi, mexanizmlarda rostlanishlar buziladi. 
Dvigatellarni muvozanatlash maqsadida silindrlarning soni va joylashuvi 
hamda tirsakli val krivoshiplarining joylashish sxemasi tanlanadi, qo’shimcha massa 
(posangilar) o’rnatiladi, maxsus mexanizmlar qo’llaniladi. 
Dvigatel to’liq muvozanatlanganda undagi inertsiya kuchlari va bu kuchlar 
momentlarining yig’indisi nolga teng bo’ladi. Shunday dvigatellarga qatorli olti 
silindrli dvigatel A-01M va silindrlari V-simon joylashgan o’n ikki silindrli YAMZ-
240BM dvigatellari kiradi. Ularning tirsakli val krivoshiplari bir-biriga nisbatan 120
0
burchak 
ostida 
joylashgan. 
Qolgan 
avtotraktor 
dvigatellari 
to’liq 
muvozanatlanmagan. 
Ikki silindrli D-120 dizelida qaytma-ilgarilama harakatlanuvchi massalarning 
birinchi tartibli inertsiya kuchi momenti valchada mahkam qotirilgan ikkita yuklar 
posangilardan tashkil topgan mexanizm tasirida muvozanatlanadi. Tirsakli val va 
valcha qarama-qarshi tomonga bir xil chastota bilan aylanadi. 
A-41 dizelining muvozanatlash mexanizmi murakkabroq. U qaytma-ilgarilama 
harakatlanuvchi massalarning ikkinchi tartibli inertsiya kuchlarining taxminan 70% 

---

- 24 - 
ini muvozanatlaydi. Muvozanatlash mexanizmini blok-karterga boltlar bilan 
mahkamlanadi. 
D-160 dizelida ham A-41 dvigatelidagiga o’xshash tipdagi muvozanatlash 
mexanizmi o’rnatilgan. U moy nasosi yuritmasining tishli shesternyasidan xarakatga 
keltiriladi.