ning o ‘g ‘liga turmushga chiqadi. P o‘latbek shu masjidda istiqomat
qiladi.
General Abramovning so‘ziga qaraganda, Po‘latbekning ko‘zi
g ‘ilay b o iib , o ‘zi 35 yoshlardagi kishiga ,o‘xshar edi. Tashqi
ko‘rinishidan uning g ‘aribona
hayot kechirishi sezilib turar, ammo
fikri juda ham teran b o ig a n 1.
Xudoyorxonning Samarqandda istiqomat qilib turgan jiyani
Nosirxon 1876 yil yanvar oyining boshlarida tasodifan P oiatbekni
ko‘rib, tanib qoladi va Zarafshon boiim in in g b o sh lig i general A.
Abramovga bu hakda xabar beradi. Shundan keyingina ruslarga
Q o‘qondagi P oiatxonning soxta ekanligi ayon b o ia d i. Ammo rus
qo‘mondonligi ham buni sir tutadi. Chunki ular shuncha vaqt aldanib
yurganliklarining oshkora b o iish in i istamas edilar2.
Sobiq hukmdor Olimxonning nevarasi sifatida siyosiy kurashga
otlangan mullo Ishoq P oiatb ek , xalqning
Xudoyorxon zulmi va
Rossiyaga qarshiligini yaxshi anglab Namangan tumanining shimoliy
qismidagi, y a ’ni Koson va Nanay oraligidagi Q utlug1 Sayid
qabilasining yordami bilan atrofiga 500 kishini to‘plashga muvaffaq
b o ia d i. Shu tariqa P o iatb ek boshchiligidagi qo‘zg ‘alon boshlanib
ketadi. Bu vaqtgacha ham Mamur Mergan o ‘g i i boshchiligida
Andijon tumanida va M a’mun Shoumurzoq o ‘g ‘li rahbarligida
Chotqolda qo‘zg‘alon ko‘tarilgan edi. Ammo ular xon askarlari
tomonidan bostirildi. P o iatb ek boshchiligidagi xalq harakati o ‘sha
qo‘zg ‘alonlaming bevosita davomi b o id i.
P o iatx o n o ‘z atrofiga qirgiz-qipchoqlardan askar to ‘playdi.
Xudoyorxonning boobro1
amaldorlaridan Iso Avliyo, Abdurahmon
Oftobachi kabilar, hatto xonning inisi, M arg ilo n hokimi Sulton
Murodbek, o ‘g ‘illari Nasriddinbek (Andijon hokimi), Muhammad
Aminbek, shuningdek musulmon ruhoniylari ham o ‘sha soxta
P o iatx o n tomoniga o ‘tib ketadilar. Xudoyorxon soxta P o iatxonga
qarshi qo‘shin yuborishga majbur b o iad i. Har ikki taraf qo‘shinlari
o ‘rtasida jang b o ia d i. Unda qirgiz-qipchoqlar m a g iu b
b o ia d ilar va
P o iatx o n bilan qochadilar\ Oradan m a iu m vaqt o ig a ch , q irg izlar
Kosonga kelib, qipchoqlar bilan uchrashib, birgaliqda kurash olib
borishga kelishadilar.
Muarrixning yozishicha, «Xudoyorxon voqif b o iu b , Abdurah
mon Oftobachini va
mulla Iso Avliyoni bosh qilib, tamoman
1
Bobobekov H.
P o 'iatx o n q o ‘z g ‘oloni. Т., 1996, 9-bet.
2 0 ‘sha asar, 9-bet.
’ 0 ‘sha asar, 10-bet.
186
www.ziyouz.com kutubxonasi
kalonshavandalami farmonladi, ersa, jam oat b o ‘lib, daryodan o iib ,
Namanganga dohil boidilar. Namangan 0 ‘rmonbekg‘a nomzod
b o ‘lub erdi. Mulla Turdiquli boturboshi, Umarali xoja-mirzaboshi
erdi.
Bir-ikki kun turub, qo‘shunni orqasini yetkurib, jam oat b o iu b
otlanib, lashkar tortib, favj-favj, to ‘p-to‘p, baydoq-baydoq, alam-alam
b o iu b Koson ustig‘a bostilar. Shukuh birla borib muqobil b o iu b
saf torttilar ersa, qipchoq xalqi urushqa ancha rag‘batlari yo‘q erdi,
charokim kechasi xat va odam kelib, qipchoq kattalarig‘a so‘zlashib
ekan. Nazirqul boturboshi Shahrixon askari birla «Ollohu Akbar», deb
ot qo‘ydi. 0 ‘ng tarafdin Kiyikboy boturboshi qipchoq, Mahram to ‘pi
ot qo‘ydi. Mahramlar otib, chopib, oid u ru b,
zahmdor qilib, yovni
qochirdilar. Behad va beadad bandi tushti»1.
P o iatx o n bir guruh kishilari bilan Chotqol to g iarig a qochadi.
K o‘p o im a y u Laylak qishlogida paydo b o ia d i va kuch to‘playdi.
1875 yili P o iatx o n 0 ‘zgandagi qo‘zg‘alonga boshchilik qiladi.
Xonlikka katta xavf solgan bu qo‘zg‘alonni d af etish uchun
Xudoyorxon Iso Avliyo, Abdurahmon Oftobachi va Sarimsoq eshik
og‘asi boshchiligida 4 ming kishilik askar yubo-radi. Ammo bu
qo‘shin 1875 yil 17 iyulda qo‘zg ‘alonchilar tomoniga o ‘tib ketadi.
Yana buning ustiga Andijon hokimi Nasriddinbek ham 18 iyulda
besh ming kishilik qo‘shini bilan P oiatx o n boshliq qo‘zg‘alonchilar
safiga qo‘shiladi. Bundan oldin
Xudoyorxonning ukasi Sulton
Murodbek ham shunday ish tutgan edi. Xonlikning asosiy harbiy
qismlari va lashkarboshilaming qo‘zg ‘alonchilar tarafiga o ‘tib ketishi
Xudoyorxonning keyingi taqdirini hal etgan muhim sabablardan biri
b o ig a n edi.
Bu orada 0 ‘sh, Namangan, Andijon, Asaka shaharlari qo‘zg‘a-
lonchilar tomonidan ishg‘ol etiladi. Ular M argilonni ham egallab,
Oltiariqqa yaqinlashadilar. Q o‘zg ‘alonning bu tarzda rivojlanishi
uning mohiyatan ruslarga qarshi qaratilganligini k o isa tib turardi.
Shu bois,
Rossiya hukumati sarosimaga tushib,
polkovnik
M.D.Skobelevni q o ‘zg ‘alonni bostirish uchun Turkiston o ik asig a
yuboradi. Xudoyorxon esa o ‘z saltanatini saqlab qolish uchun fon
Kaufmanga yordam s o ia b murojaat qiladi.
Shu tariqa Xudoyorxon uzil-kesil o ‘zini ham, butun xonlikni ham
Rossiya ixtiyoriga topshirib qo‘yadi.
1875 yil 20 iyulda u Turkiston general-gubematori fon Kauf
manga xat yozadi: «... Bu qiyin va m ash’um vaqtda men sodiq va
ishonchli deb bilgan odamlar, jumladan, Mulla Iso Avliyo, Abdu-
1
Do'stlaringiz bilan baham: 
