rahmon Parvonachi va Haqnazar Parvonachilar o ‘z qo'shinlari
bilan
mening dushmanlarim boMmish qirg‘iz qo‘zg ‘alonchilari tomonga
o ‘tib ketdilar va ular bilan birlashib, menga qarshi urush olib bordi
lar. Men Siz saodati oliylaridan ko'pgina do‘stona moyillik kutdim.
Shunday bo‘lgach, bu gal ham siz meni haqiqiy amaliy yordamsiz
qoldirmaysiz va qoilab-quvvatlagaysiz, deb umid qilaman. 0 ‘zimni
va Q o'qon xonligini qudratli imperator hazrati oliylari himoyasiga
topshiraman va Sizga qo‘zg'alonchilam ing
niyati amalga oshmas-
dan K o‘qon shahriga artilleriyani, chor qo‘shinlarini imkoni boricha
tezlik bilan yuborishga buyruq berishingizni do‘stona izzat-ikrom,
iltimos bilan murojaat qilaman. Siz mening iltimosimni bajarish
uchun lutf aylagaysiz, deb umidvorman»1.
Ammo Xudoyorxon
Rossiyadan madad kutib, g ‘oyatda katta
xatoga y o ‘l qo'ydi. Chunki bu vaqtda chor Rossiyasi 0 ‘rta Osiyodagi
uchchala xonlikning hammasini bosib olish, o 'z hududiga qo'shib
olish harakatida edi. Biroq rus xukmdorlari o ‘zlarining bu yovuz
niyatlarini ustamonlik bilan yashirib, siyosiy o ‘yin qilishdi.
Rossiya Xudoyorxon bilan siyosiy diplomatik o ‘yin olib borib,
unga nisbatan makkorlik qiladi. General
fon Kaufmanga kelgan
maktublarda go‘yoki chor Rossiyasi Q o'qon xonligiga xayrixoh va
saltanat Xudoyorxon qoMida saqlanib qolishidan manfaatdorligi qayd
etilgan.Qalbaki m a’lumotlar shaxsan Xudoyorxongayetkazibturilgan.
1868 yil 29 yanvarda Toshkentdan Q o‘qonga kelgan o ‘shanday
maktublardan birida shunday deyilgan: «U lug‘ rus podshohi bizga
chegaradosh davlatlarda xonlar bilan fuqarolar o ‘rtasida nifoqlar
chiqishiga hech qachon y o i qo kymaydi»2.
Peterburgdan Toshkentga muntazam ravishda yuborib turiladi-
gan maxfiy yo4 -y o‘riqlar tabiati boshqacha edi. 1874 yil 31 may
quni fon Kaufman Xudoyorxonga yozgan maktubida: «Agar o ‘z
fuqarolaringizni boshqarish usullarini o ‘zgartirmas ekansiz, u holda
takdiringiz yomon tugashini oldindan aytib qo‘ymoqchiman», deya
tahdid qiladi. 0 ‘sha yilning 13 sentyabrida
imperator imzosi bilan
Turkiston general-gubernatoriga y o ilan g an rasmiy qo‘llanmada esa,
Q o'qon xonligida ichki boshboshdoqlik va g ‘alayonlar boshlanib
ketganidan foydalanib: «Xon taxtdan batamom qulatilgan taqdirda
qo‘li baland kelgan guruh bilan durust munosabatni o ‘matish» eng
dolzarb vazifalardan biri ekanligi ta ’kidlangan1.
1
Bobobekov H.
Q o 'q o n tarixi. Т.. «F an», 1996, 70-bet.
:
Yusupov Sharif.
X udoyorxon va Furqat. Т.: «S harq», 1995, 10-bet.
’
Yusupov Sharif.
0 ‘sha asar. 10-11 -betlar.
188
www.ziyouz.com kutubxonasi
Xudoyorxon poytaxtni tark etishni 22 iyulga belgilaydi, tay-
yorgarlik ko‘radi, xazinasi, ko'p sonli oilasi va boshqalami y ig ish -
tirish bilan mashg'ul b o iad i. Bu tayyorgarlik
va poytaxtni tark
etishdan aholi va qo'zg'alonchilar bexabar boiishlari lozimiigini M.
D. Skobelev va A. A. Veynbergga m a iu m qiladi1.
20 iyul kuni Q o‘qon shahrida turgan xon qo'shinidan 4 ming
piyoda askar Xudoyorxonning ikkinchi o‘g‘li Muhammad Aminbek
boshchiligida qo‘zg'alonchilar bilan birlashish uchun poytaxtni tark
etadi. Shu kuni Abdurahmon Oftobachi qo‘shinining ilg'or qismi
Q o'qon shahridan 3 tosh naridagi Qorovultepa mavzeiga yetib
kelgan edi. 22 iyul kuni ertalab piyodalar, sarbozlar va artilleriyadan
iborat xon qo'shinlari poytaxtni qo‘zg ‘alonchilardan
himoya qilish
bahonasida shahaming tashqarisiga yuboriladi.
Xon qo‘shini shahar ko‘chalarining o ‘rtasidan o'tayotganida
shaharliklarning o'zlari turli qurollar: so‘yillar, toshlami q o ilarid a
olib, ulami kuzatib turar edi. Xon o id asin in g oldidagi maydonda
qo‘shin va xalq to ‘planib, siljishga ham imkoniyat yo‘q edi.
Rus elchilarining maydonga chiqqanlaridan yarim soat o'tgach,
Xudoyorxon, Otabek noib, Mirza Hakim parvonachi, mulla M a’ruf
va boshqalar ham kelishadi. Xudoyorxonning ko'rinishi xavotirsiz
edi. U chorak soat 0 ‘rda
darvozasi oldida turib, so‘nggi buyrugini
berib, keyin ms elchilariga q o ii bilan «oldinga qarab yuringlar»
degan ishora qiladi. Lekin Xudoyorxon Mahram y o iig a chiqadigan
Katta G 'o z iy o g iik darvozasi tomonga borishdan qo'rqadi, chunki
omma xonning qochayotganini sezib qolib, to‘sqinlik qilishi mumkin
edi. Shuning uchun u M o'ymuborak darvozasi tomon y o i oladi.
Xon isyonchilardan shahami himoya qilish uchun ketmoqda, deb
o‘ylovchilar ham bor edi. A.A.Veynberg, M.D.Skobelev
va ularning
hamrohlari 0 ‘rmon ostidagi butazor Govxona oldida to'xtashadi.
Q o‘qon xonining qolgan qo‘shini 4000 piyoda, 2000 sarbozlardan
va 68 ta turli xil to ‘plardan iborat edi2. Ular chamasi bir yarim soat-
cha o'sha yerda turganlaridan keyin Mirza Hakim kelib, xonning
Beshariq tomon y o i olganini aytadi. Rus elchilari ham xavotirga
tushib, aravalami hozirlasha boshlaydilar. Shu payt xonning 100 qa-
dam narida turgan sarbozlari to ‘planishib,
nimalarnidir masla-
hatlashadi-da, tug‘ va bayroqlarini yirtib, so‘ng otlanishib shahar
tomon ketishadi. Zambarakchilar to ‘plarini tashlab, ulaming qilgan
ishlaridan o ‘mak oladilar, piyoda askarlar esa b o g ia r tomon tarqalib,
1
Do'stlaringiz bilan baham: 
