O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

Bobobekov Haydarbek.
Q o 'q o n tarixi, 92-bet.
204
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Namanganda kichik bir gamizon qoldirib. barcha qo'shinlari bilan 
shahardan chiqib T o'raqo'rg'on tomon y o ‘1 oldi. Shu paytda shaharda 
q o ‘zg ‘a!on ko'tarildi. Lekin u 23 oktyabrda to‘satdan, Baliqchi va 
To‘raqo‘rg ‘onga hujum qiladi. Mudofaachilaming ko‘pchiligi halok 
bo'ladi.
1875 
yil 26 oktyabrda Skobelev Namangan ostonalariga 
qaytib kelib. 27 oktyabrda 26 ta to‘p bilan shahami o'qqa tutadi. 
Q o‘zg ‘alonchilartor-moretiladilar. Rasmiy m aium otlarga qaraganda, 
ulardan 3800 kishi halok bo ia d i. Ruslardan esa 6 kishi o iib , 38 
tasi yarador b o ia d i. Aslida halok b o ig a n qo‘zg‘alonclu!ar bundan 
ham ko‘p edi. Skobelev 1875 yil 30 noyabrda Sirdaryoning chap 
sohilidagi To‘ytepa qishlogida turgan 1500 qo‘zg ‘alonchiga qarshi 
xujum qilib, qishloqni yoqib yuboradi. 2 dekabrda esa Botir to ia -
ning otlia otryadini Norindan nariga chekinishga majbur qilib. 
O ija b o y qish log ida joylashganqo‘zg‘alonchilarning bir batalon 
kcladigan odamlarini qirib tashlaydi.
Turkiston general-gubematori K.P.Kaufmanga 1876 yil 16 yan- 
varda imperiya harbiy vaziri D.Milyutindan o ‘ta maxfiy xat keladi. 
Unda mana bular yozilgan edi: «Qimmatli saodati oliylari Konstan­
tin Petrovich! Siz saodati oliyning bizga yo ilag an , Q o‘qon xonligiga 
nisbatan bizning kelajakdagi xatti-harakatimiz bayon etilgan taq­
dimnoma mazmunini men davlatpanoh imperatorga etkazdim. Oliy 
hazratlari Siz keltirgan dalillami, ya’ni Sirdaryo viloyati chegarasida 
qat'iy tadbirlar bilan tinchlikni va osoyishtalik o'm atish va bizning 
kuehimizni O 'rta Osiyoda mavqeim saqlab qolish uchun Q o‘qon 
xonligining qolgan qismini ham Siz hazrati oliylari qulay va lozim 
topganingizda egallay olishingizga ruhsat beradilar»1.
Shu tariqa, imperator Qo'qon xonligini to ia ravishda o ‘z 
tarkibiga qo‘shib olishga t’atvo berdi. Kaufman bu k oisatm ani sir 
saqladi va xonlikni uzil-kesil bosib olishning osonroq rejasi haqida 
bosh qotira boshladi. Ayni shu vaqtda general Skobelev xonlikni 
tugatishga qaratilgan «Ikki suv orasi operasiyasi» rejasini ishlab 
chiqib, uni amalga oshirish uchun Turkiston general-gubernatori 
vazifasini vaqtincha bajarib turgan Kolpakovskiydan ruhsat oladi. 
Bosqinchilaming bu tejasidan ozodlik kurashchilari rahbarlari 
ham xabar topib. dushmanga qarshi zarba berish choralarini k o ia
boshlaydilar.
Mudofaachi kuchlarning asosiy qismi Botir t o i a qo'mon- 
donligida M argilo n shahrida turardi. Sirdaryo sohilida ham qo'zg'a-
0 ‘zR M D A , 7 1 5 -jam g 'arm a. 1-ro‘yxat, 66-ish. 125-varaq
205
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

lonchilaming bir qismi jangga shay b o iib turardi. Andijon shahri esa 
bosqinchilarga qarshi kurashning mustahkam istehkomiga aylangan 
edi. Q o‘zg‘alonchilar Andijonda dushmanni m agiubiyatga uchratib, 
undan so‘ng Namanganga borib, u yerdagi kuchlar bilan birlashishlari 
kerak edi.
P oiatxonga qarshi j o ‘natilgan Kaufman otryadi Andijon ostona- 
sida m agiubiyatga uchradi. 1875 yil 7 oktyabrda esa qo‘zg‘alonchilar 
xon q o ‘shinini tor-mor keltirib, Q o'qonni egallaydilar. Ammo 11 
noyabrda Skobelev q o ‘mondonligidagi askarlar qo‘zg ‘alonchilami 
Baliqchi yaqinida zarbaga uchratdilar. Bu haqda M. A. Terentev 
shunday yozadi: «...Baliqchi shahriga yerib kirib dushman lageri va 
ko‘chalarini egalladilar. Tong otgandan keyin artilleriya kechuvdan 
o'tib shaharga o ‘q ota boshladi. Shu zahoti Skobelev 2-yondosh 
batalonga qarashli 2-rota va ellikta kazak otliq o ‘qchilar bilan 
hujumga o ‘tdi, dushmanning chekinishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun 
butun otliq askarlami zambaraklar bilan shahaming orqa tomoniga 
yubordi. Jangga kirgan b o iin m alar uchta istehkomni majaqlagandan 
keyin bozorni ishg'ol qildilar va shu yerda tor k o ‘chadan kelayotgan 
qipchoqlaming katta otliq olomoniga duch kelib qoldilar. Dahshatli 
ur-yiqit ichida merganlarimiz d o id e k yog‘dirilayotgan o ‘qiga 
uchgan qipchoqlar bor-yo‘g ‘i 20 qadam narida to ‘da-to‘da b o iib
yiqilar, ko‘cha yuzi ulaming o iig ig a to iib ketgan edi. Bu dahshatli 
jahannamdan bir amallab qutilib chiqqanlar narigi yonboshda poylab 
turgan kazaklaming changaliga tushar edi. Ulami ikki chaqirim 
joygacha quvib borib, hech qanday rahm-shafqat qilmay qilichdan 
o ‘tkazishdi.
Biz tomondan bir quyi amaldagi kishi o iib , 8 ta yarador, shun- 
dan uchtasi kontuziya olgan edi. Skobelev dushmanning talafotini 
2000 kishi deb hisoblaydi»'. Skobelev y o i-y o ia k a y barcha qishloq- 
larga shafqatsizlarcha o i qo'yib, yer bilan yakson qilib, oldinga 
siljib bordi. Ayniqsa u Andijon shahrining k o iin i ko‘kka sovurdi. 
Uni beomon to ‘pga tutib, bombardimon qildirdi. Terentev bunday deb 
yozadi: «Skobelev y o id a kelar ekan, Kolpakovskiyga vaqt-soatini 
ko'rsatm ay telegramma jo ‘natdi. Telegramma 7 fevralda egasiga 
kelib tegdi. Unda Andijonda hamma narsa joyida ekanligini, aniq 
m aium otlarga qaraganda, shahar to ‘pga tutilgan paytda xarobalar 
orasida 20000 kishi halok bo igan lig i aytilgan edi»2. «Andijonliklar
1