maslahat qilib Toshkentg'a maktubi benazokat birla elchi yubordilar.
Va yana bir necha kundan so'ng pushaymon b o ‘lub,
Oftobachi bir
necha sarkardani X o'jand ustig‘a buyurdi va necha sarkardani ga-
rovchi ustig‘a buyurdi. 0 ‘zi jami askari bilan Mahram bormoq
b o id i. Xon birla mulla Iso mingboshini o ‘rdag‘a qo‘yub, to ‘p va
to‘pxona birla otlanib fotiha olib ravona b o id i. Xonning xazinasini
qirg‘iz, qipchoqlarg‘a dondek sochib, bir necha manzil tay qilib,
M ahramga
borib tushti ersa, yakborsa o i i s X o‘janddin chiqib,
Mahram ustig‘a kelib, tolibi jang b o iib to ‘p qo‘ydi ersa.
«Mahram atrofida, - deb yozgan rus solnomachilaridan bi
ri, - dushman qancha talafot k o ig a n in i aniq aytish qiyin. To‘siqlar
orqasida va Mahram qal’asi ichida 100 dan ortiq murda topilib,
dafn etildi. Mahram orqasidagi maydonda kazaklaming qilichi bilan
chopilgan 1000 dan ortiq murdani otryaddagi yigitlar y igishtirib
olishib, k o ‘mishdi; general fon Kaufmanning q o iiq ch i b oiinm asi
daryo yoqalab qochayotganlami quvib, 100 kishini qilichdan o ik azd i.
Tog‘dan tushib kelib otryadlarimizga
hujum qilgan chavandozlar
ham k o “p qurbon berishdi. Ulardan qanchasi o iib , qanchasi
yarador b o ig an i nom aium . Juda k o ‘p qo‘qonliklar Sirdaryoga
cho'kib ketdilar. O chig'ini aytganda, shafqatsiz q irg in ro ‘y berdi,
chegaramizni buzishga ju r ‘at etib, yerlarimizga bostirib kirishgani
va bizga tobe odamlarning osoyishtaligini
buzgani uchun munosib
intiqom olindi»1.
Skobelevning m aium otnom asiga ko‘ra, jang maydonidan 2000
salla yig‘ib olingan2.
«Biz, - deb aytiladi yana bir axborotda, - 39 zambarak (daryoga
tushib ketgan to ‘p bu hisobga kirmaydi), 1500 miltiq, behisob nayza,
qilich, cho‘qmor, 50 dan ortiq tug‘, bayroq, nishonlami o ija qilib
oldik. Q al’ada o ‘q-dori, snaryadlar va qo‘rg ‘oshin hamda 1910 pud un,
834 pud guruch, 320 pud jo ‘xori saqlanayotgan katta omborxonalar
topildi, 224 ta ot q o ig a olindi.
Jangdan keyin Kaufman Toshkent
orqali imperator nomiga
q o ig a tushgan o ija la r va qurbonlar soni m a iu m qilingan quyidagi
telegrammani yubordi: «...dushman t o i a m a g iu b etildi; uning xonlik
aholisiga ta ’siri nihoyatda katta b o id i. Ammo Mahram jangining
oqibatlari haqida oldindan bir nima deyish qiyin. X o‘janddan
kutilayotgan qo‘shimcha ulov kelishi bilan Q o‘qon sari harakatni
1
Серебренников А.
К и стории К окандского похода. В оенн ы й сборн и к.
1876, № 2, стр. 194-195.
2 Skobelev M.D.
SPb. 1894, 17-bet.
196
www.ziyouz.com kutubxonasi
davom ettiraman. Sizga lobe ulug' imperator qo‘shinlari o ‘zshuhratiga
munosib mardona jang qildi. Vazifa a ’lo darajada bajarildi»1.
23 avgustda Rossiya imperatoriga
yuborgan telegrammasida
fon Kaufman Mahram jangini batafsilroq yoritadi: «X o’janddan
ikki kunlik masofa bosib o'tilgandan so‘ng bizning qo‘shinlariniiz
7 mingga yaqin dushman kavaleriyasiga duch keldi. Ularda
falkonetlar ham bor edi. Siz imperator oliy hazratlarining fligel-
adyutantingiz polkovnik Skobelev qo'mondonligida sakkizta yuzlik
otryad, to'rtta otliq to ‘plar va raketa batareyasi bilan dushmanga
qarshi jang qildi. Biz tomondan talafot bo‘lmadi. Yigirma ikkinchi
avgust kuni esa Xudoning
yordamida bizning qurollarimiz, mening
shaxsiy boshchiligimda qo‘shinlar 30 mingga yaqin qo‘qonliklar
to'dasi ustidan toMiq g'alaba qozondi. Dushman Mahram qal?asiga
tutashgan himoyaga moslashgan joyni egallagan edi. Bu joy atrofi
chuqurlik bo‘lib suv bilan toidirilgan va artilleriya bilan qurollangan
edi. Bu joyga general-leytenant Golovachyov bir qism piyoda va
artilleriya bilan hujum qilib, jang bilan egalladi. Kavaleriya boshlig'i
Siz Oliy hazratlarining fligel-adyutantingiz polkovnik Skobelev
qo'qonliklar m ag‘lubiyatini
nihoyasiga yetkazdi, ularni otliqlarimiz
o ‘n besh chaqirim masofagacha quvib Sirdaryoga siqib qo‘ydi,
ulaming ko‘pchiligi chopib tashlandi va daiyoda cho'ktirildi. Siz
Oliy hazratlarining mulozim general-mayori Troiskiyning kechagi
va bugungi shonli yurishlari jang davomida menga yordam berdi.
Siz imperator Oliy hazratlarining ko‘shinlari o ‘zlarini munosib
qahramonlarcha tutdilar. Ish toza bajarildi»2.
«Mahram qal’asini olish chog‘ida general Kaufman o'zini juda
xotirjam tutgan. Rus qarorgohi yaqiniga o'qlar uchib kelib, to ‘p o ‘q-
lari yorilib, bir askar va bir yigit yarador bo'lgan. Shundan keyingina
Kaufman general Golovachyovga qal’ani to'pga tutishni buyurgan.
Ikki zambarak qulay marrani egallab, yaqin masofada q al’ani
yakson qilishga kirishdi. 0 ‘n minutdan keyin qal’a vayron b o ‘ldi
va rus askarlari hujumga o ‘tdi. Tuzemeslarning juda ko'pi o idirild i,
qo'rquvdan o ‘zini daryoga tashlab g ‘arq bo‘lganlaming son-sanog‘i
yo‘q edi.
Hujum tamom b o iib , hammayoq tinchigandan keyin
nihoyatda dim og‘i chog‘ Kaufman Raimxo‘janing oldiga kelib: «Rus
askarlari qanday urushar ekan?» - deb so‘radi. «Yaxshi urushdilar,
saodati oliy», deya javob qildi Raimxo‘ja. General Kaufman bunga
1
Do'stlaringiz bilan baham: 
