Maktublarda ruslar X o‘jand,
Toshkent, 0 ‘ratepa, Samarqand va
boshqa joylam i zo ‘ravonlik bilan bosib olganliklari, dini islomga
tajovuz qilinayotgani, shu bois barcha musulmon ahli ularga qarshi
urushni muqaddas burch bilib q o ‘zg ‘alonga tayyor ekanligi m a’lum
qilingan edi.
Sobiq xon Xudoyorxonning Oq podshohga sajda qila-qila, oxi-
ri, rasvo bo‘lib, yurtni tark etgani ham zikr etilgandi. «Shundan ke
yin, - deyilgandi murojaatda, - barcha ruhoniylar va xizmatchilar-
ning
vakillari, hamma katta-kichik odamlar bir yoqadan bosh
chiqarib, kelishmovchiliklami bartaraf etib, xonning katta o ‘g ‘li
Sayid Muhammad Nasriddinni taxtga o ‘tqazdilar. Davlatimizdan 3
lak, y a’ni 300.000 kishi chiqadi va bu bilan biz katta kuchga egamiz.
Biz katta-kichik hammamiz hamda har bir kishi alohida kurashish-
ni muqaddas burch, deb bilib, bir kishi qolgunga qadar jang qilamiz
va Xudoning marhamati ila g ‘alabaga ishonamiz.
Agarda hozir sizlar bu xatni olganingizdan keyin musulmon
dinini himoyasi uchun muqaddas urushni xohlasangizlar,
u vaqtda
bir joyga to ‘planib urushga tayyor turinglar»1.
Ammo Buxoro amiri ham, Sayidazimboy ham o ‘sha maktublami
Turkiston general-gubematori fon Kaufmanga ikki q o ila b topshirib,
o ‘zlarining Oq podshoh hukumatiga sodiqligini namoyish etdilar.
Shunday qilib, ozodlik kurashchilarining tashqaridan yordam
olishiga qilgan umid va sa’y-harakatlari puchga chiqdi. Nasrid-
dinbekning 1875 yil 28 iyulda Turkiston general-gubematoriga
yozgan xatiga K.P.Kaufman tomonidan 4 avgustda bunday javob
xati yuborildi: «Rajab oyining 8-kuni yozgan xatingizda xalqingiz
ulamoyu fuzalo Sizni Q o'qon taxtiga saylangani haqida xabar
beribsiz. Sizga m a’lumdirki, dadangiz bilan uzoq yillar davomida
do‘st bo‘lishimga qaramay, men hech qachon
uning xatti-harakatini
m a’qullagan emasdim. Hozir men Sizning xonligingizni tan olishim
mumkin, ammo Siz quyidagi shartlarimni bajarsangiz, birinchidan,
Xudoyorxon bilan men 1868 yili imzolagan bitimni tan olishingiz;
bu barcha hukumatlar orasida odatdir, shuningdek, oxirgi voqealar
tufayli uzilgan savdogarlarimizning kreditlarini to ‘la-to‘kis tiklay-
siz;
ikkinchidan, Xudoyorxonga qarshi ko‘tarilgan qo‘zg ‘alonlar
tomonidan bizning elchilarimizning tortib olingan mulklarini
qidirib, qaytarasiz. Chunki Govxona mavzeidan ketilayotganda xon
bizning zobitlarimizdan uch chaqirim oldinda edi. Shuning uchun
isyonchilaming to ‘plaridan otilgan o ‘qlar bizlarga qarshi qaratilgan
edi. Basharti, bu mulkni qidirib topa olmasangiz, siz talon-toroj etil-
1
Ziyoev Hamid.
K o 'rsa tilg a n asar. 340-bet.
192
www.ziyouz.com kutubxonasi
gan buyum va narsalar o'rniga pul toiashingiz lozim, pulning miq
dorini keyin aytaman. chunki hozirgi barcha yo'qolgan
mulkning
miqdori aniqlangan emas; uchinchidan, bizning elchilarimiz ixtiyo-
ridagi ikki halok bo'lgan yigitlarimiz xuni uchun tovon to iashin-
gizni talab qilaman; to'rtinchidan, Siz otangiz Xudoyorxon uchun
nafaqa toiashingiz lozim, pul miqdorini men keyin xabar beraman.
Men avvallari ham Sizga moil ekanligimni isbotlagan edim va
Siz bunga
shubhalanishingiz mumkin emas; shuning uchun ham
xonlikka Siz saylanganingizdan men xursandman, ammo mening
talablarim qat’iy va ulami aniq bajarishingiz shart, faqat shundagina,
Sizdan rasman rozilik olganimdan so‘ng, olampanoh imperator
nomidan Sizni xon deb tan olishim mumkin. Shuning uchun Sizdan
tez fursatda javob yuborishingizni so'raym an»1.
Keskin talabdan iborat xatga Q o‘qon xoni Nasriddinxondan
javob
xatini kutib oiirm asdan, general-gubemator K.P.Kaufman
Rossiya harbiy vaziriga 1875 yil 6 avgustda xabar berib, undan agar
Q o‘qon hukumati Rossiya bilan do‘stlik aloqalarini o ‘mata olmasa,
xonlikni bosib olib, imperiya tarkibiga qo'shib olishlikka mhsat
so'raydi.
Xonlikdagi borgan sari kuchayib borayotgan xalq harakatlari
va xonning mamlakatni tashlab qochishi, podsho Rossiyasi uchun
bu mamlakatni bosib olishda qulay imkoniyat yaratdi. Bu vaziyatni
qo'ldan bermaslik uchun Yettisuvda
turgan Kaufman zudlik bilan
Toshkentga qaytib keladi va xonlikni bosib olishga kirishadi.
Milliy-ozodlik kurashchilari, birinchi navbatda, Qurama tuma-
nini istilochilardan ozod qilishga urindilar. 1875 yil 6 avgustda 2 ming
qurollangan vatan himoyachilari Toshkent tomon yurish boshlay-
dilar. Ulardan 1000 nafari Ohangaron daryosidagi Obliq qishlog‘iga,
500 tasi Bo‘kaga, qolgan 500 nafari Qaroqchiga keladi. Bundan
tash-qari, qurollangan katta-kichik otryadlar Oqcha qishlog'ini
egallab, Parkentga o iish g a harakat qildilar. Ko‘shrabotning yuqo-
risida esa qurollangan navkarlar jangga kirish uchun shay b o iib
turishdi.
7 avgust kuni kech soat 5 da Golovachyovga kunduzi soat
3 da Obliqqa 1000 kishilik va 2 to 'p bilan Qo'qondan
otryad
kelganligi haqida xabar berishadi. Qishloq oqsoqoli Golovachyovga
qo'qonliklarning soni taxminan 10 mingga yaqin deb aytadi.
General endilikda vaziyat murakkab tus olganini payqab, zudlik
bilan bosh qo'm ondon fon Kaufmanga operasiyaga keng miqyosda
Bobobekov Haydarbek.
P o 'latx o n q o 'z g 'o lo n i, 15-bet.
7
Do'stlaringiz bilan baham: 
