moslamalari va 8 ta to ‘p bilan Andijonga yubordi. Istilochilar 29
sentyabrdayoq shaharga yaqin joy ga kelib o ‘mashdilar. 1875 yil 1
oktyabrda general Troiskiy Andijonga
hujum qilish haqida buyruq
berdi.
Istilochilar
shaharga
yaqinlashganlarida
Poiatxonning
otliqlari hujumga oidilar. Biroq dushman q o ii baland kelib, vatan
himoyachilarining hujumi qaytarildi. Bosqinchilar ertalab soat 8
da shaharga kirib kelishadi. Ular 0 ‘rda maydoniga ikki yo‘l bilan
bordilar. Birinchi kolonnaga polkovnik Skobelev, ikkinchisiga baron
Miller-Zakomelskiylar boshchilik qildilar.
Vatan himoyachilari birinchi b o ‘lib Skobelevning kolonnasi
bilan to ‘qnashadi. Mudofaachilar dushmanni
shahar devori ortidan
miltiq otib, qarshi oladi. Shaharga nayzali miltiqlari bilan kazaklar
kirib keladilar va bozor tarafga qarab siljiy boshlaydilar. Har ikki
o ‘rtada kuchli janglar bo‘lib, bosqinchilar birinchi, ikkinchi va
uchinchi to ‘siqlardan o ‘tib shahar ichkarisiga kiradilar. Polkovnik
baron Aminovning kazaklar kolonnasi ham juda qattiq janglar bilan
shahar ko‘chalaridan markazga qarab siljib boradi. Q o‘zg‘alonchilar
har bir bog‘, uy,
masjidni mardonavor jang qilib, himoya qiladilar. 2
soat davom etgan kuchli ko‘cha janglaridan so‘ng dushman shahar
markaziga joylashgan 0 ‘rdani qurshovga olib, hokim saroyini bosib
oladi.
Istilochilar shahami egallaganlaridan keyin, Troiskiyning buy-
rug‘iga ko‘ra, hamma qo‘shinlar bitta kolonna b o iib shahar
boshqarmasiga chiqadi.
Kolonna boshida Skobelev, oxirida Miller-
Zakomelskiy boradi. Janglar shahardan chiqishda ham davom etdi.
Shu tariqa chekinish ch o g id a bosqinchilar orqada nima uchrasa
barchasini yondirib bordilar. Shahar himoyachilari ularga qarshi
tinimsiz hujum qilib turdilar. Har bir to ‘siqdan jang bilan o iild i.
Ular shahardan chiqqanlarida Poiatxonning otliq otryadi bilan
to ‘qnashdilar. Kunduz soat 2 larda chor qo‘shinlarining hammasi
shahardan tashqaridagi belgilangan joyga yigildilar. Soat 4 da
Troiskiy Andijon shahrini to ‘pga tutish haqida buyruq berdi. Ikki
soat davomida shahar uzra to‘p va miltiqlardan o 'q otilib turdi. Ayrim
m aium otlarga qaraganda, 1-2 oktyabr
kunlari birgina Andijon
shahrining o ‘ziga to ‘plardan 200 dan ziyod snaryad otilgan. Bu
hujumda chor qo‘shinlari 282! kishidan iborat edi. Ulardan 1674
piyoda, 814 tasi otliq va 333 tasi to‘pchi edi.
Andijon mudofaachilari istilochi qo‘shinlar shahardan chiqib
ketgandan so‘ng to ‘planib yuzaga kelgan vaziyatni muhokama
qiladilar. Y igilish ahli shahar chekkasidagi A fg‘on bog'da turgan
P oiatxonni shaharga taklif qilib, u bilan birlashishni taklif qilmoqchi
203
www.ziyouz.com kutubxonasi
bo'ldilar. Ammo shu maslahat asnosida majlis boiayotgan uyga
dushman to'plaridan otilgan o ‘q tushib. majlis ahlidan 14 kishi halok
va yarador bo'ladi.
Natijada, kengash ishtirokchilari Mir Po'stin,
Ho'qand, Bobo Sodiq kabi qishloqlarga qochib ketadilar, ayrimlari
chekka mahallalarga yashirinadilar.
Ayni shu paytda Q o'qon shahrida ham qo’zg'alon tayyorlangan
edi. Bundan voqif bo'lgan K.P.Kaufman Nasnddinxonga maktub
yo'llab, qo'zg'alon boshliqlaridan savdogar Mirolim, xazinachi
Mirzaolim, mullo Abdulkarim va Mahmudxon
udaychilami hibsga
olishni, mumkin bo'lsa qatl etish zarurligini talab qiladi. Shunga
muvofiq, Mirolim va mulla Abdulkarim shig'ovul hibsga olmadi,
Mahmudxon to'ra va uning akasi Muhammad Sayidxon esa Kaufman
huzuriga jo'natiladi. Nasriddinxon gubematorga yo'llagan maktubida
ulami «xohlasangiz Sibirga surgun qiling. xohlasangiz qatl qiling»
deb yozgan edi. Xonning bu yovuz qilmishi nafaqat shahar, balki
butun xonlik aholisim g'azabga keltirdi. Abdurahmon Oftobachi
va Po'latxon. barcha shahar va qishloqlarga xatlar yuborib,
xalqni
dushmanga qarshi birlashishga, Nasriddinxonni taxtdan tushirishga
chaqiradilar. Xullas, 9 oktyabrda Q o'qon shahrida qo'zg'alon
boshlanib ketdi. Q o'zg'alonchilar O 'rdaga huium qiladilar. Xonning
eng yaqin kishilari ham qo'zg'alonchilar tomoniga o'tib ketadilar.
Hatto, ular qo'zg'alonchilarga O 'rda darvozasini ochib berdilar.
Buni ko'rib turgan Nasriddinxon orqa darvozadan chiqib qochadi
va uni qo'zg'alonchilar Sirdaryogacha quvib boradilar. Xon daryo
kechuvidan o'tib, jonini saqlab qoladi.
Q o'zg'alon shahar atrofidagi qishloq ahoiisini ham o'z
girdobiga tortdi. Sotqinlik qilib, yovga
yordam qilgan Mirzo Hakim
parvonachining uyi talon-toroj qilinib, yoqib yuboriladi. Sulton
Murodbek asir olinadi, Otabek noib o'ldiriladi1.
Endi Po'latxon xonlikda yagona hokim bo'lib qoladi. U xonlik
bilan Turkiston general-gubematorligi o'rtasidagi nizolarni imkon
boricha tinch yo 'l bilan hal qilishga harakat qildi. Ammo niyati
buzuq
Kaufman buni xohlamas, xonlik va gubernatorlik xalqlarining
janjallashib, bir-birlarini talashiarini istardi. Chunki bu chor
m a’muriyatiga qulay bo'lib, hujum qilish, bosib olish, jazo otryadlari
yuborish uchun bahona bo'lardi.
1875
yil 19 oktyabrda general-mayor unvoniga sazovor bo'lgan
M.D. Skobelev mug'om birlik qilib, o'zbek, tojik, qirg'iz va qipchoqlar
o'rtasida milliy nizo ehiqarishga urinib ko'rdi. Shu maqsadda u
1
Do'stlaringiz bilan baham: 
