O'zbekiston respublikasi oliy ya o'rta maxsus ta’lim vazirligi o'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi g. G‘. Nazarova, H. X. Xalilov, A. A. Eshtoyev

5

---

1-bob.
JAHON XO'JALIGI VA UNING
SHAKLLANISH BOSQICHLARI
1.1. «Jahon iqtisodiyoti» fanining predmeti
va o'rganish xususiyatlari
XX—XXI asrlar b o ‘sag‘asida ro ‘y bergan keng ko‘lamdagi 
iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va madaniy jarayonlar jahon xo'jaligi va 
uning mohiyatiga o 'z ta ’sirini o'tkazgan edi. Bu jarayonlar ta ’sirida 
jahon xo'jaligida sezilarli siljishlar, o'zgarishlar yuz berib, rivojlani- 
shining yangi, turli-tum an va ko'p variantli bosqichlari shakllandi.
Jahon iqtisodiyotida nafaqat dunyo, balki uni tushunish, talqin 
qilish ham o'zgarib bormoqda. Jahon xo'jaligida, ayniqsa, Yevropa 
mamlakatlari iqtisodiyotida shunday tub o'zgarishlar yuz berdiki, 
bu o'zgarishlar ham, albatta, jahon xo'jaligining rivojlanishiga o'z 
ta ’sirini o'tkazm asdan qolmadi.
M a’lumki, hozirgi kunda jahon mamlakatlari bir-biri bilan 
shunday o'zaro bog'lanib ketganki, biz bulam i, asosan, o'zaro 
iqtisodiy aloqalarni turli darajada rivojlangan iqtisodiy tuzilm alar- 
ning ishtirokida ko'rishimiz mumkin. Ushbu m am lakatlar nafaqat 
turli darajada rivojlanganligi bilan, balki xalqaro m ehnat taq- 
simotiga va jahon xo'jaligiga turli darajada jalb qilinganligi bilan 
ham farq qiladi.
O'zbekiston Respublikasi suveren davlat sifatida (1991) jahon 
maydoniga o'zining ilk qadamini qo'ydi. Yangi ijtimoiy-iqtisodiy va 
siyosiy shart-sharoitda, ya’ni bozor iqtisodiyotiga o'tishning tarkibiy 
qismiga aylangan bir sharoitda respublikamizning integratsion 
jarayonlarga faol va keng ko'lam da jalb etilishiga xalaqit berayotgan 
bir qator to'siqlam i yengib o'tishga to 'g 'ri kelmoqda. Shu nuqtayi 
nazardan olganda, bozor munosabatlari nazariyasi va amaliyotini, 
raqobatbardosh iqtisodiyot asoslarini va korporatsiyalaming tashqi 
iqtisodiy aloqalar sohasida ishtiroki usullarini o'rganishga bo'lgan 
qiziqish respublikamizda tobora ortib bormoqda. Bu m uam molar 
hozirgi kunda tor guruhdagi mutaxassislaming o'rganish predmeti
6

---

bo'lmay qoldi. Milliy iqtisodiyotni jahon xo‘jaligining bir qismi 
ekanligini tan olinishi esa «Jahon iqtisodiyoti» fanining o'rganish 
predmetini qayta ko'rib chiqishni talab qilmoqda.
O'zbekistondagi sanoat korxonalari ishlab chiqargan m ah­
sulotlar tashqi bozorga chiqishi va xorijiy firmalarning respub­
likamizda endigina shakllanib borayotgan tovar va xizmatlar bozoriga 
kirib kelishi ilgari xo'jalik amaliyotida duch kelinmagan bir qator 
yangi m uam m olarni ham keltirib chiqarm oqda. Yangi m usta- 
qillikka erishgan mamlakatlarda bo'lgani kabi O'zbekistonda ham 
bozor sharoitida, ayniqsa, xalqaro bozor sharoitida faoliyat olib 
borish uchun zarur bo'lgan nazariy va amaliy ko'nikmalarga ega 
bo'lgan mutaxassislaming kamligi yoki deyarli yo'qligi sezilyapti.
«Jahon iqtisodiyoti» fanini o'rganishda uning quyidagi o'ziga 
xos xususiyatlari va jihatlariga to'xtalib o'tam iz:
— jahon iqtisodiyoti: mohiyati va XX—XXI asrlar bo'sag'asidagi 
taraqqiyotining asosiy qonuniyatlari va tamoyillari;
— zamonaviy jahon xo'jaligini subyektlari va mamlakatlaming 
jahon xo'jaligida tutgan o'mini tavsiflovchi ko'rsatkichlar tizimi;
— xalqaro iqtisodiy integratsiya;
— XX—XXI asrlar bo'sag'asida jahon iqtisodiyotidagi global 
muammolar;
— zamonaviy jahon xo'jaligining tabiiy resurslari salohiyati;
— jahon iqtisodiyotidagi inson resurslari;
— ilmiy-texnik salohiyat va uning zamonaviy jahon xo'jaligi 
taraqqiyotidagi roli;
— jahon xo'jaligida tarmoq tuzilmasi tushunchasi va zamonaviy 
sanoatning jahon iqtisodiyotida tutgan o 'm i;
— jahon iqtisodiyotida rivojlangan mamlakatlaming tutgan o'm i;
— rivojlanayotgan mamlakatlaming jahon xo'jaligida tutgan o'mi.