Ozbekiston respublikasi oliy va

=
a.
Vektorlarning xillari. 
Vektorlar quyidagi ko'rinishlarda uchraydi:
Birinchisi — kuch ta ’sir etuvchi nuqtaga bog'langan vektor.
Bunday vektorga qisqacha bog'langan yoki bog'liq vektor deyilib, 
bu — shu kuch qo'yilgan nuqtaning o 'rn i, kuchning yo'nalishi va 
miqdori bilan aniqlanadi.
Bu jum la geometrik vektorga nisbatan aytilsa, bunday bo'ladi: boshi 
aniq bir qo'zg'alm as nuqtada yotgan vektorga bog'liq vektor deyiladi.
Ikkinchisi — bir to 'g 'ri chiziq bo'yicha harakatlanishi m um kin 
b o 'lg an vektor b o 'lib , bunga sirg'anuvchi yoki sirg 'an m a vektor 
deyiladi.
Bunday vektor o'zining uzunligi, yo'nalishi va o 'zi joylashgan 
to 'g 'ri chiziqning fazodagi vaziyati bilan aniqlanadi.
Uchinchisi - boshi fazoning har qanday nuqtasiga qo'yilishi mumkin 
bo'lgan vektor bo'lib, bunga erkin vektor deyiladi; bunday vektor 
o'zining uzunligi va yo'nalishi bilangina aniqlanadi.
Sirg'anm a va bog'liq vektorlar nazariyasini o'rganishda ham da 
um um an vektorlar haqidagi ta ’limotni turli joylarda (ayniqsa geom et - 
riyada) ishlatishda erkin vektorlar nazariyasidan foydalanishga to 'g 'ri 
keladi. Shuning uchun erkin vektorlar nazariyasini o'rganishgagina 
to'xtalam iz.
292

---

Kolleniar, teng va qarama-qarshi vektorlar. 
Vektorlar ustida b a’zi 
am alla rn i b ajarishda kolleniar, ten g va q ara m a -q a rsh i v ek to rlar 
tushunchasidan foydalanishga to ‘g‘ri keladi.
Ta’rif. 
Parallel to ‘g‘ri chiziqlarda yoki bir to ‘g ‘ri chiziqda yotgan 
vektorlarni 
kolleniar vektorlar
deb ataladi.
E s l a t m a : Kolleniar so‘zi lotincha «birgalikda» yoki «umumiy» 
ma’nosidagi 
va chiziq ma’nosidagi 
so‘zlaridan tuzilib, bu chiziqdosh 
degan ma’noni anglatadi.
Kolleniar (chiziqdosh) vektorlar bir xil yoki qarama-qarshi yo‘nalish- 
larda bo'lishlari mumkin. Masalan, quyidagi chizmadagi vektorlardan
а ^а г ,аъ
va 
a4
lar o‘zaro kolleniar bo‘lganidek, o ‘sha chizmadagi 6, va
Z
>2
vektorlar ham kolleniardirlar.