Ozbekiston respublikasi oliy va

nuqtaning vaziyati bir son uning koordinatasi bilan aniqlanar edi. Endi
to ‘g‘ri burchakli koordinatalar sistemasi tushunchasi kiritiladi.
Tekislikda sanoq boshlari ustma-ust tushadigan va o ‘zaro perpen­
dikular bo'lgan OX va OY sonlar o ‘qi chiziladi. Vertikal holda tasvir-
langan sonlar o ‘qi ordinatalar o ‘qi, gorizontal holda tasvirlangan sonlar
o ‘qi abssissa o ‘qi, ularning kesishgan nuqtasi koordinatalar boshi deyiladi.
Hammasi birgalikda to ‘g‘ri burchakli koordinatalar sistemasi deyiladi.
T o‘g‘ri burchakli koordinatalar sistemasida nuqtaning vaziyati
quyidagicha aniqlanadi. Faraz qilamiz, to‘g‘ri burchaldi koordinatalar
sistemasi olingan tekislikda ixtiyoriy M  nuqta berilgan bo'lsin. Shu
nuqtadan koordinata o'qlariga perpendikularlaming absissa o ‘qidagi
proeksiyasiga mos keluvchi son uning absissasi, ordinatalar o'qidagi
proeksiyasiga mos keluvchi son esa uning ordinatasi deyiladi va M(x,y)
tartibida yoziladi (41-chizma).
287

---

М(х,у)
i
, У
42-chiztna.
D em ak, to 'g 'ri burchakli koordinatalar 
tekisligidagi har qanday nuqta bir juft m a’lum 
tartibda berilgan son bilan aniqlanar ekan. 
S h u n in g d e k , h a r q a n d ay b ir ju f t songa 
k o o rd in atala r tekisligida bitta n u q ta mos 
keladi.
K esm a o ‘rta sin in g k o o rd in a ta la ri.
va 
B ( x 2, y2) ~
ikkita ixtiyoriy
nuqta va 
C( x , y )
nuqta 
AB
kesmaning o'rtasi bo'lsin. 
С
nuqtaning x va 
у
koordinatalari topiladi. 
AB
kesma 
у
o ‘qiga parallel 
bo'lm asin, ya’ni x, * 
x2
bo‘lsin. 
А, В, С
nuqtalar orqali 
у
o ‘qiga 
parallel to ‘g‘ri chiziqlar o ‘tkaziladi. Bu to 'g 'r i chiziqlar 
x
o ‘qini 
у
 
a
 
Ax
(x,,0), 
B{
(x
2
,0), C, (x,0) nuqtalarda
kesib o'tadi. Fales teoremasiga ko 'ra 
C1
nuqta 
A{B\
kesmaning o ‘rtasi bo'ladi.
Ct
nuqta 
AXBX
kesmaning o'rtasi 
b o ' l g a n i
u c h u n
Д С ^ Д С , ,
а
, 
с, 
в, x
d e m a k , = | x - x 2|. B u n d a n : yo 
43-chima. 
x - x { = x - x 2,
yoki 
x - x t = - ( x - x 2).
Birinchi tenglik o'rinli emas, chunki x, * x 2. Shu sababli ikkinchi tenglik 
o ‘rinli. U ndan esa ushbu formula topiladi:
x, + x 2