O‘zbekiston respublikasi oliy va

 
 
1. Рақобатлашган бозорда қисқа муддатли оралиқда фирма фойдасини 
максималлаштириш ва унинг таклиф чизиғи 
Бозор мукаммал рақобатлашган ѐки рақобатлашган бозор бѝлади, агар унда 
қуйидаги шартлар бажарилса: 

сотувчи ва харидорлар бозорда маҳсулот нархи қандай бѝлса, шундай қабул қиладилар 
ва улар нархга таъсир қила олмайдилар; 

бозорга янги сотувчиларни кириши чекланмаган; 

сотувчилар биргаликда ҳаракат қилиш стратегиясини ишлаб чикмайди. 

Бундай шартлар бажариладиган бозор мукаммал рақобатлашган бозор, соф 
рақобатлашган ѐки рақобатлашган бозор деб каралади. Рақобатлашган бозорда ҳаракат 
қилаѐтган фирманинг рақобатлашувчи фирма деб каралади. Бундан кейин рақобатлашувчи 
фирма тѝғрисида гапирилганда, биз рақобатлашган бозорда ҳаракат қилаѐтган фирмани 
назарда тутамиз. 
Демак, рақобатлашган бозорда товар нархи бозорда талаб ва таклиф асосида 
шаклланади ва унга сотувчи хам харидор хам таъсир қила олмайди: 
P const

. 
Рақобатлашган бозорда хар бир алохида сотувчи томонидан сотиладиган товарнинг 
бозорда сотиладиган умумий товар миқдоридаги улуши жуда оз бѝлгани учун хам у товар 
нархини ѝзгартира олмайди. 
Рақобатлашган бозорни таҳлил қилганимизда бозордаги товарларни бир хил деб, яъни 
уларнинг сифати бир хил деб караймиз. (Амалда товарнинг сифатига караб, уларнинг нархи 
хар хил бѝлади, сифатли товарнинг нархи сифати пастрок товарнинг нархига кѝра юқори 
бѝлади). 
Умумий даромад 
)
(TR
Рақобатлашган бозорда фирма томонидан маълум миқдордаги
неъматни сотишдан олган даромадига тенг 

---

534 
Яъни умумий даромад сотилган маҳсулот миқдорини 
)
(Q  унинг нархи 
)
(P  
кѝпайтмасига тенг: 
TR P Q
 
, 
(2) 
бу ерда 
TR
ѐки 
R
- умумий даромад; 
P
- нарх; 
Q  - сотилган неъмат миқдори. 
Умуман олганда, даромад сотилган маҳсулот миқдорига боғлиқ бѝлганлиги учун, у 
R Q
( ) кѝринишида ѐзилади. 
Ўртача даромад (
)
AR - сотилган бир бирлик маҳсулотга тѝғри келадиган 
даромаддир, яъни: 
AR
TR
Q
P Q
Q
P




. 
(3) 
Чекли даромад ( MR) - бу қѝшимча бир бирлик неъматни сотиш натижасида умумий 
даромаднинг ѝсган кисми 

R Q
( )
, яъни: 
MR
R Q
Q
d P Q
Q
P
Q
Q
P



 






( )
(
)
. 
(4) 
1-расм. Рақобатлашган бозорда нарх, ѝртача ва чекли даромад. 
Агар абцисса ѝқи бѝйича маҳсулот миқдори Q ни ва ордината ѝқи буйича товар 
нархини жойлаштирсак, улар ѝртасидаги боғлиқлик горизонтал ѝқга нисабатан параллел 
чизик билан ифодаланади ва бу чизик рақобатлашган бозордаги маҳсулотга бѝлган талаб 
чизиғини беради (1-расм). 
Расмдан кѝриниб турибдики, рақобатлашган бозордаги талабнинг нарх буйича 
эластиклиги чексиздир 


D
P
E
, яъни абсолют эластик. Бу дегани, рақобатлашган бозорда 
бирор сотувчи ѝз товари нархини кичик миқдорга оширса, у ѝзининг барча харидорларидан 
ажралади, агар нархни кичик миқдорга камайтирса, у ѝзига бозордаги барча харидорларни 
тортади.