O‘zbekiston respublikasi oliy va

Чекли ҳаражат (MC - Marginal Cost) - ишлаб чиқариш хажмини кичик миқдорга 
(одатда бир бирликка) ошириш билан боғлиқ бѝлган қѝшимча умумий ҳаражатдир: 
MVC
Q
VC
Q
VC
Q
FC
Q
VC
FC
Q
TC
MC

















)
(
Бу ерда чекли ѝзгармас ҳаражат
0
)
(



Q
FC
бѝлгани учун, чекли ҳаражат чекли 
ѝзгарувчан ҳаражат MVC  га тенг (
MVC
MC

).
MVC - чекли ѝзгарувчан ҳаражат булиб, маҳсулотни қѝшимча бир бирликка ( Q

) 
оширгандаги ѝзгарувчан ҳаражатнинг ѝсган кисми 
VC

га тенг. 
Юқоридаги формуладан кѝриниб турибдики, ѝзгармас ҳаражат чекли ҳаражат 
миқдорига таъсир қилмайди. Чекли ҳаражат ѝзгарувчан ҳаражат функциясидан олинган 
хосилага тенг: 
dQ
VC
d
MC
)
(

. 
Харажатлар функцияси графиклари бир-бирига нисбатан шундай жойлашганки, 
бошланишда чекли ҳаражатлар камайиб боради (бу ерда асосий сабаб, ишлаб чиқариш 
масштаби кенгайишининг мусбат самараси ва оптимал технологик ишлаб чиқариш хажмига 
чикиш хамда ѝзгармас ҳаражатларнинг камайиши). Оптимал хажмдан кейинги ишлаб 
чиқариш хажмининг ѝсишида кам самарали ресурсларни ишлаб чиқаришга жалб қилиш, 
ишлаб чиқариш масштабини ортикча кенгайиши натижасида бошқарув самарадорлигининг 
камайиши, ҳаражатларнинг ортиши натижасида чекли ҳаражатлар ѝсиб боради. 
Умумий, ѝртача, ѝзгарувчан ва чекли ҳаражатлар графикларининг типик жойлашуви 
қуйидаги 13-расмда келтирилган. 
13-расм. 
AC,
AVC,
AFC  ва MC  графикларининг ѝзаро жойлашуви. 
Расмдан кѝриниб турибдики, агар 
AC
MC

бѝлганда 
AC  чизиғи пастга караб 
тушади ва 
AVC
MC

бѝлганда хам 
AVC  чизиғи пастга караб камайиб боради. Бунинг 
сабаби - хар бир янги қѝшимча бирлик маҳсулотни ишлаб чиқариш ҳаражати ишлаб 
чиқилган маҳсулотнинг ѝртача ва ѝртача ѝзгарувчан ҳаражатидан кичик бѝлгани учун, 
ѝртача ва ѝртача ѝзгарувчан ҳаражатларни камайтиради. 
Агар 
AC
MC

ва 
AVC
MC

бѝлганида 
AC  ва AVC  чизиклари юқорига караб 
ѝсиб боради. Бу ерда қѝшимча ишлаб чикарилган бирлик маҳсулоти ҳаражати 
AC  ва AVC  
дан катта бѝлгани учун, у ушбу ѝртача ва ѝртача ѝзгарувчан ҳаражатларини оширади. 
Q 
C 
B 
A 
AFC 
AC 
MC 
AVC 

---

532 
Юқоридаги фикрлардан келиб чиқадики, ѝртача ҳаражат ( AC ) ва ѝртача ѝзгарувчан 
ҳаражат ( AVC )лар ѝзларининг минимал қийматларида MC  чизиғини кесиб ѝтадилар 
(расмда A  ва B  нукталар), яъни
)
(
min
Q
AC
AC

бѝлганда 
AC
MC

,
ва
)
(
min
Q
AVC
AVC

бѝлганда 
MC
AVC

. 
Назарот ва мулохаза учун саволлар