O‘zbekiston respublikasi oliy va

13.4. Ер бозори 
Иқтисодий назарияда ер деганда, унинг табиий ресурслари тушунилади, 
яъни: ернинг ҳосилдорлиги, ундаги фойдали қазилма бойликлар ва ҳоказолар. 
Бунда биз ернинг устки қатламини қараймиз, яъни унинг устки қатламидан 
қишлоқ хѝжалиги маҳсулотлари етиштиришда ѐки қурилишда (уй-жой, мактаб, 
корхона ва ҳоказо) фойдаланиш мумкин. 
Ернинг ѝзига хос хусусиятларидан бири, у ҳар доим чекланган ва уни у 
жойдан бошқа жойга, яъни капитални кѝчиргандай кѝчириб бѝлмайди. 
Ер таклифи. Ер таклифига таъсир этувчи аосий омиллар – бу унинг 
ҳосилдорлиги ва қулай жойлаш- 
 
 
18- МАВЗУ: Корхоналар фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш. 
Маъруза хажми 2 соат. 
Режа: 
5. 
Ташки Самара. 
6. 
Ижобий ва салбий ташки самарага таъсир килиш. 
7. 
Ижтимоий неъмат. 
8. 
Бозор иктисодиѐтига давлатнинг роли. 
 
1. Трансакцион харажатлар 
Трансакцион ѐки операциялар харажати бу товарлар алмашуви 
соҳасидаги харажатлардир. Ушбу харажат Рональд Коуз томонидан 1930 
йилларнинг бошларида киритилган. 
Трансакцион харажатлар қуйидаги беш кѝринишда бѝлади: 
1. 
Ахборот қидириш харажати; 
2. 
Музокара олиб бори шва шартнома тузиш харажати; 
3. 
Ўлчаш харажатлари; 
4. 
Мулк эгаси ҳуқуқини ҳимоя қилиш ва спецификация харажатлари; 
5. 
Оппортунистлик ҳаракат харажатлари. 
Ахборот қидириш харажати бозордаги ахборотнинг асимметрик ҳолати 
билан боғлиқ. Харидорларни, сотувчиларни қидириб топиш маълум харажат 
билан боқлиқ. Ахборотларни аниқ ва тѝлиқ бѝлмаслиги ортиқча харажатларга 
олиб келади, яъни товар мувозанат нархидан юқори ѐки паст нархда сотиб 
олинади. 
Музокара олиб бори шва шартнома тузиш харажатлари, ушбу 
шартномаларни тузиш учун кетган вақт, ресурслар, савдо-сотиқни ҳуқуқий 
расмийлаштириш билан боғлиқ харажатлар. 

---

443 
Ўлчаш билан боғлиқ харажатлар, асосан ѝлчаш асбоблари учун ҳамда 
ѝлчаш учун сарфланган харажатлар билан боғлиқ. Кѝп ҳолларда ѝлчаш 
жараѐни қийин кечади. Масалан, товар сифатини баҳолаш, ишга қабул 
қилинадиган ишчининг малакасини баҳолаш. 
Мулк эгасини ҳимоя қилиш ва спецификация харажатлари кѝпинча 
ишончли ҳуқуқий ҳимоя яхши йѝлга қѝйилмаган жойларда вужудга келади. 
Бундай жойларда иқтисодий субъектлар ҳуқуқининг бузилиши кучаяди. 
Ҳуқуқларни жойига қѝйиш учун вақт, маблағ сарфланади. 
Оппортунистик 
ҳаракатлари 
харажатлари 
ҳам 
ахборотнинг 
асимметриклиги билан боғлиқ. Оппортунистик харажат деб, шерик ҳисобидан 
фойда олиш мақсадида шартномада кѝрсатилган шартлари бажаришдан воз 
кечадиган шахслар ҳаракатига айтилади. 
Шундай қилиб, трансацион харажатлар товарлар алмашиши жараѐнигача, 
алмашиши жараѐнида ва алмашишдан кейинги даврда вужудга келади.