457
Максимал нарх урнатилганда бир
катор ишлаб чикарувчилар
(харажатларини максимал нархда коплай олмагани учун) бозордан сикиб
чикарилади ва ишлаб чикариладиган ва сотиладиган махсулот хажми
e
Q
дан
1
Q
гача камаяди. Товарни сотиб олишни давом эттираѐтган истеъмолчилар
товарни паст нархда сотиб оладилар ва уларнинг истеъмол ортикчалиги ошади.
Ушбу ошган ортикчалик
графикда кушштрихланган А туртбурчак юзи билан
ифодаланган. Лекин бир катор истеъмолчилар товар хажми кискаргани учун
уни сотиб ололмайдилар. Уларнинг истеъмол ортикчалигининг кискарганлиги
штрихланган
В учбурчак юзига тенг. Демак, истеъмолчи ортикчалигининг соф
узгаришини куйидагича аниклаш мумкин.
B
A
ист.
,
(1)
бу ерда,
ист.
- истеъмолчи ортикчалигининг соф узгариши.
Расмдан
куриниб турибдики,
B
A
булгани учун соф истеъмолчи
ортикчалиги мусбат
.
0
ист.
Энди ишлаб чикарувчи ортикчалигини караймиз. Бозорда колиб ишлаб
чикаришни давом эттираѐтган ишлаб чикарувчилар бозор нархидан паст нархда
1
Q
хажмда махсулот ишлаб чикаради.
Ишлаб чикарувчилар графикда
курсатилган
А туртбурчак юзига тенг булган истеъмолчи ортикчалигини
йукотадилар.
Бозордан сикиб чикарилган ишлаб чикарувчилар томонидан йукотилган
ишлаб чикарувчи ортикчалиги эса
С учбурчак юзи билан ифодаланган. Демак,
ишлаб чикарувчи ортикчалигининг умумий узгариши тенг:
C
A
и/ч
,
(2)
бу ерда,
и/ч - ишлаб чикарувчи ортикчалигининг соф узгариши.
Максимал нарх урнатилганда асосий йукотишлар ишлаб чикарувчилар
зиммасига тугри келади.
Расмдан куриниб турибдики, нархни назорат килиш умумий ялпи
ортикчаликнинг маълум кисмини йукотишга олиб
келади ва ушбу йукотишга
тулик йукотиш дейилади.
Ортикчаликларнинг умумий узгаришини аниклаш учун биз истеъмочи
ортикчалиги узгариши
ист. ва ишлаб чикарувчи ортикчалиги узгариши
и/ч
ни кушамиз.
.
)
(
и/ч
ист.
C
B
C
A
B
A
C
A
B
A
(3)
Шундай килиб, биз
В ва
С учбурчакларнинг юзига тенг булган тулик
йукотишни оламиз. Бу тулик йукотиш нархларни назорат килиш билан боглик
давлатнинг иктисодий сиѐсатининг самарасиз эканлигини курсатади. Бу
ерда
ишлаб чикарувчилар томонидан йукотилган ортикчаликнинг истеъмолчилар
ютиб олган ортикчаликдан катта эканлигини куриш мумкин.
Агар талаб чизиги жуда хам эластик булмаганда нархларни назорат
килиш хам жуда катта йукотишга олиб келиши мумкин (5-расм).
Расмдан куриниб турибдики, В учбурчак юзи бозордан сикиб чикарилган
истеъмолчиларнинг йукотишлари булиб, бу бозорда колиб товарни сотиб олиш
хукукига эга булган истеъмолчиларнинг ютугини
ифодаловчи А туртбурчак
458
юзасидан катта. Бу ерда бозордан сикиб чикарилган истеъмолчилар катта
йукотишга эга.
5-расм. Нарх давлат томонидан назорат килинганда эластик булмаган
талабдаги йукотишлар.
Энди фараз килайлик давлат
томонидан минимал нарх
'
P
урнатилди
дейлик (
e
e
P
P
P
,
min
- мувозанат нарх), яъни давлат нархни мувозанат нархидан
юкори килиб белгиланади (6-расм).
Расмдан куриш мумкинки ишлаб чикарувчилар нарх ошганда
e
Q
нисбатан
купрок
1
Q
махсулотни ишлаб чикаришга харакат килади.
Истеъмолчилар камрок (
e
Q
урнига
2
Q
микдорда) махсулот сотиб олишга
харакат килади.
P
B
S
E
P
max
P
e
C
A
0
Q
D
Q
e
Do'stlaringiz bilan baham: