459
6-расм. Нарх мувозанат нархидан юкори белгилангандаги ишлаб чикарувчилар
ва истеъмолчиларнинг йукотишлари.
Агар биз ишлаб чикарувчилар бозорда канча
махсулот сотилса шунча
махсулот ишлаб чикаради, деб фараз килсак, бозорга ишлаб чикарилган
махсулот
микдори
2
Q
га тенг булади ва бу ерда хам ишлаб чикарувчилар ва
истеъмолчилар ортикчалиги йукотилади. Бу ерда
А туртбурчакнинг юзи ишлаб
чикарувчиларнинг олган кушимча ортикчалигини ифодалайди. Лекин, минимал
(
min
P
) нархда махсулотни хажми
e
Q
микдордан
2
Q
га кискаргани учун ишлаб
чикарувчи ортикчалигининг бир кисми йукотилади.
Натижада ишлаб
чикарувчи ортикчалигининг узгарган кисми куйидагига тенг:
C
A
и/ч.
.
(4)
Истеъмолчилар минимал (
min
P
) нархда хар бир махсулот учун мувозанат
нархдан юкори нарх тулайди ва натижада уларнинг истеъмол ортикчалигига
расмдаги
А туртбурчак юзига тенг булган микдорда камаяди. Нарх ошганлиги
муносабати билан баъзи бир истеъмолчилар ушбу бозордан чикиб кетади ва
товарни сотиб ололмайдилар ва бунга мос булган ортикчаликни йукотади. Бу
йукотиш расмда
В учбурчак билан ифодаланган. Демак,
истеъмолчиларнинг
ортикчалигининг умумий узгариши куйидагини ташкил килади:
B
A
ист.
.
(5)
Куриниб турибдики, бундай сиѐсат истеъмолчиларнинг турмуш
даражасини тушуриб юборади.
(4)- ва (5)- ифодаларни кушиб умумий ортикчаликдаги узгаришни
аниклаймиз:
ист.
и/ч
к
и/ч.К
ист.кА-СК(-А-В)к-С-В (6)
Демак, давлат томонидан минимал нарх
урнатилганда умумий тулик
йукотиш вужудга келади ва у иккита
С ва
В учбурчаклар юзаларининг
йигиндиси билан ифодаланади.
Энди биз ишлаб чикарувчилар ортикчалигини ишлаб чикариш
e
Q
микдордан
1
Q
микдорга кенгайтирилганда караб чикамиз.
Хакикатдан хам
минимал нарх мувозанат нархдан юкори булганда у ишлаб чикарувчиларни
1
Q
микдорга махсулот ишлаб чикаришга ундайди. Лекин, улар бозорда факат
2
Q
хажмдаги махсулотни сотиш мумкин холос. Улар
2
1
0
Q
Q
микдордаги
махсулотни ишлаб чикаришга кетган харажатларни коплайдиган даромадни
олаолмайди (7-расм). Расмда ушбу харажатлар штрихланган
D трапеция юзи
билан ифодаланган.
460
7-расм. Минимал нарх урнатилиши натижасидаги йукотишлар графиги.
Натижада ишлаб чикарувчиларнинг ортикчалиги узгариши куйидагига
тенг:
.
и/ч.
D
C
A
Бундай холда хар бир ишлаб чикарувчи уз махсулотининг хаммасининг
юкори нархда сотаман деб уйлайди. Пировардда давлат томонидан урнатилган
минимал нарх сиѐсати ортикча махсулот ишлаб чикариш харажатлари
хисобидан ишлаб чикарувчиларнинг фойдасини
анча кискартириб юбориш
мумкин.
Яна битта мисол тарикасида мехнат (ишчи кучи) бозорини карайлик.
Маълум мехнат бозорида ишчи кучи бахоси бу иш хаки. Давлат
томонидан минимал иш хаки (
min
W
) белгиланди дейлик.
8-расмда таклиф чизиги ишчи кучи таклифини, талаб чизиги - ишчи
кучига талабни ифодалайди. Давлат томонидан
урнатилган минимал иш хаки
min
W
мехнат ресурслари бозоридаги мувозанат иш хаки
e
W
дан катта, яъни
e
W
W
min
.
D
P
S
P
min
A
P
e
B
C
D
Q
1
Q
e
Q
2
Q
Ишчи
кучи
нархи,
иш
щаки
W
Ишчил
ар сони
S
W
mi
n
W
e
D
L
2
L
e
L
1
L
0
461
8-расм. Минимал иш хаки графиги.
Ушбу сиѐсат натижасида иш жойи топган ишчилар (расмда
L
1
ишчи)
юкори иш хаки олади. Лекин,
1
2
L
L
L
ìèкдоридаги ишчилар иш топа
олмайдилар ва ишсиз коладилар. Демак, бундай сиѐсат ишсизликка олиб
келиши мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: