tug‘dirsa va ijtimoiy muomalaga aylanadigan bo‘lsa) kiritilishi mumkinligi belgilab qo‘yilgan. Psixotrop
moddalar, giyohvandlik vositalari singari, uchta (tibbiy, ijtimoiy va normativ) mezon yig‘indisiga ko‘ra
tavsiflanishi bois, ularga nisbatan ham muomala qilishning alohida huquqiy tartibi belgilangan.
Psixotrop moddalar ro‘yxati giyohvandlik vositalarini nazorat qilish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi
Davlat komissiyasining qaroriga 2-ilovadan joy olgan. Bu ro‘yxat 1971-yilgi Psixotrop moddalar
to‘g‘risidagi Konvensiya tavsiyalariga muvofiq tuzilgan I, II, III, IV ro‘yxatlarni o‘z ichiga oluvchi I, II, III
jadvallarda keltirilgan.
III jadvaldan III va IV ro‘yxatlar joy olgan. III ro‘yxat amobarbital, buprenorfin (morfin), butalbital,
katin, siklobarbital, glutetimid, pentazotsin va pentabarbitalni o‘z ichiga olgan. IV ro‘yxat 24 ta nomdagi
moddani, shu jumladan, barbital, benamfetamin, bromazepam, fenkamfamin, galazepam, nimitazepam,
pemolin, fenobarbital va boshqalarni o‘z ichiga oladi. Shu jadvalga yana muayyan xavf tug‘diruvchi va
tibbiy
maqsadlarda qo‘llaniladigan o‘simliklar va moddalarning nomlari kiritilgan. Bular trankvilizatorlar (asabni
tinchlantiruvchi), antidepressantlar, tez ta’sir ko‘rsatuvchi boshqa dori moddalaridir. Bu moddalar sog‘liq
uchun o‘rtacha xavfli bo‘lib, iste’mol qilinganida ularga bog‘liqlik vujudga kelishi mumkin.
Aql-idrokka, irodaga ta’sir etuvchi boshqa moddalar jumlasiga gangituvchi va mutelikni yuzaga
keltiruvchi, turmushda, ishlab chiqarishda va aholiga tibbiy yordam ko‘rsatishda keng qo‘llaniladigan, shu
sababli ularning aksariyati bilan muomala qilishning alohida tartibini belgilab qo‘yishning imkoniyati
bo‘lmagan bir qator preparatlar kiradi. Vositalar va moddalarning bu guruhi uchun normativ belgining
yo‘qligi bois tergov-sud amaliyotida ekspertiza o‘tkazish usuliga amal qilinishi lozim: agar ekspertiza
xulosasiga muvofiq iste’mol qilinganida gangituvchi va boshqa salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi dori preparatlari
yoki boshqa moddalar xalqaro konvensiyalar va davlatning ichki qonunlarida giyohvandlik vositalari yoki
psixotrop moddalar jumlasiga kiritilmagan bo‘lsa, ular aql-idrokka, irodaga ta’sir etuvchi boshqa moddalar,
deb qaralmog‘i lozim.
Subyektiv tomondan jinoyat aybning qasd shakli bilan sodir etiladi. Jinoyatning subyekti 16 yoshga
to‘lgan, aqli raso shaxslar bo‘lishlari mumkin.
Giyohvandlik vositalari, psixotrop yoki aql-idrokka, irodaga ta’sir etuvchi boshqa moddalarni iste’mol
qilishga voyaga yetgan shaxsning voyaga yetmagan shaxsni jalb etishi Jinoyat kodeksining 127-moddasi
bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim.
O‘n olti yoshga to‘lgan voyaga yetmagan shaxsning boshqa bir voyaga yetmaganni giyohvandlik
vositalari, psixotrop yoki aql-idrokka, irodaga ta’sir etuvchi boshqa moddalarni iste’mol qilishga jalb
etganligi Jinoyat kodeksining 274-moddasi bilan kvalifikatsiya qilinadi.
Giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni iste’mol qilishga jalb etishni yuqorida aytilgan
moddalarni qonunga xilof ravishda o‘tkazishdan farqlash lozim, ya’ni keyingi qilmish uchun Jinoyat
kodeksining 273-moddasida javobgarlik belgilangan. Giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni
tarqatish yo‘li bilan o‘tkazish, ya’ni boshqa shaxslar egaligiga va tasarrufiga berish, ko‘rsatilgan vositalar
yoki moddalarni har qanday usulda haq evaziga yoki tekinga o‘tkazishdan iboratdir. Giyohvandlik vositasi
yoki psixotrop moddani sotish, hadya etish, qarzga to‘lash, qarz evaziga berish, ayirboshlash va boshqa
usullarda ifodalangan boshqa shaxsga o‘tkazish o‘z mazmuniga ko‘ra jalb etuvchi mazkur qilmishga boshqa
shaxsni jalb etishda qo‘llaydigan usullarga aynan o‘xshash emas, chunki bu holda giyohvandlik vositalari
yoki psixotrop moddalarni iste’mol qilishga jalb etish maqsadida jabrlanuvchiga ruhiy ta’sir ko‘rsatiladi.
O‘tkazishda esa, bu xususiyat mavjud bo‘lmaydi. Demak, agar o‘tkazish jabrlanuvchini unga o‘tkaziladigan
giyohvandlik vositasini iste’mol qilishga undash maqsadida ruhiy ta’sir ko‘rsatish bilan birga sodir etilgan
bo‘lmasa, u faqat Jinoyat kodeksining 273-moddasida nazarda tutilgan jinoyat tarkibini hosil qiladi.
Jalb etuvchi tomonidan ko‘rsatilgan dastlabki tashabbus jalb etishning zaruriy belgisi hisoblanadi.
O‘tkazish
esa hamisha, giyohvandlik vositasi yoki psixotrop moddani realizatsiya qilish chog‘ida,
bu kimning
tashabbusi bilan sodir bo‘lishidan qat’iy nazar, sodir bo‘ladi. Agar giyohvandlik vositasi yoki psixotrop
modda uni olishni xohlovchi shaxsning iltimosi, tashabbusi bilan o‘tkazilsa, unda shu moddalarni iste’mol
qilishga jalb etish jinoyati hisoblanmaydi va jinoyat tarkibi mavjud emas, o‘tkazuvchining qilmishi Jinoyat
kodeksining 273-moddasi bilan, qo‘lga kirituvchiniki esa, maqsadiga qarab, Jinoyat kodeksining 273-
moddasi yoki 276-moddasi bo‘yicha kvalifikatsiya qilinishi kerak bo‘ladi.
Giyohvandlik vositasi yoki psixotrop modda haq evaziga o‘tkazilgan hollarda jalb etish va o‘tkazish
jinoyatlarining jami mavjud bo‘lmaydi. Bunday o‘tkazish giyohvandlik vositasi yoki psixotrop moddalarni
iste’mol qilishga jalb etish bilan uzviy bog‘liq bo‘lmaydi. Bunga sabab shuki, birinchi qilmish g‘arazli
niyatda sodir etilgan bo‘lsa, ikkinchisida esa boylik orttirish maqsadi ko‘zlanadi.
Jinoyatning motiv va maqsadi o‘tkazuvchining giyohvandlik vositasi yoki psixotrop moddani realizatsiya
qilish va bundan moddiy naf olishni xohlashidan, ammo boshqa shaxsni ularni iste’mol qilishga
jalb etilishini
istamasligidan iborat bo‘lgan aybning mazmunini belgilaydi. Biroq, agar qiziqtirish haq evaziga o‘tkazish
bilan birgalikda yuz bersa, unda aybdor jinoyatlar jami bilan javobgar bo‘ladi. Giyohvandlik vositalarini
boshqa shaxsga tekinga berish vaqtida uni bu vositalarni iste’mol qilishga ko‘ndirish yoki majburlash bir
paytga amalga oshirilganida ham qilmish jinoyatlar jami bo‘yicha kvalifikatsiya qilinadi.
Giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalar bilan qonunga xilof ravishda muomala qilgan va ilgari
Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi XIX bobidagi yoki 127-moddada nazarda tutilgan jinoyatlardan birini
sodir etgan shaxs jinoyatning subyekti bo‘lganida, uning qilmishlarni jinoyat sodir etganligi uchun avval
hukm qilingani yoki hukm qilinmaganidan qat’iy nazar, Jinoyat kodeksining 274-moddasi, 2-qismi, «a»
bandi bo‘yicha kvalifikatsiya qilish kerak. Agar giyohvandlik vositalari, psixotrop yoki aql-idrokka, irodaga
ta’sir etuvchi boshqa moddalarni iste’mol qilishga jalb etish ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazoni
o‘tash joylarida amalga oshirilgan bo‘lsa, qilmishni Jinoyat kodeksining 274-moddasi, 2-qismi, «b» bandi
bilan kvalifikatsiya qilish lozim bo‘ladi.
Giyohvandlik vositalari, psixotrop yoki aql-idrokka ta’sir etuvchi boshqa moddalarni iste’mol qilishga
ikki yoki bundan ortiq shaxslarni jalb etish, bu bir vaqtda yoki birin-ketin sodir etilganidan qat’iy nazar,
Jinoyat kodeksining 274-moddasi, 2-qismi, «v» bandi bo‘yicha kvalifikatsiya qilinadi.
1. Тaqiqlangan o‘simliklarni qonunga xilof ravishda ekish va yetishtirish deganda nima tushuniladi? Bunday o‘simliklarga
nimalar kiradi? Jinoyat kodeksining 270-moddasida ko‘rsatilgan o‘rta va katta maydon deganda nima tushuniladi?
2. Giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni qonunga xilof ravishda egallash qanday yo‘llar bilan amalga oshiriladi?
Ushbu jinoyatning og‘ir oqibatlarini ko‘rsating.
3. Giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni qonunga xilof ravishda egallash deganda nima tushuniladi? Ushbu
tushuncha qaysi qilmishlar turini tashkil qiladi? Jinoyat kodeksining 273-moddasi bilan jinoiy javobgarlikka tortishning
o‘ziga xos xususiyatlari.
4. Giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni qonunga xilof ravishda o‘tkazish deganda nima tushuniladi?
5. Giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni iste’mol qilishga jalb etish deganda nima tushuniladi? Ushbu moddalarni
iste’mol qilishga moyillik nimalarda namoyon bo‘ladi? Buni amalga oshirishning qanday turlari bor?
6. Giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarga nimalar kiradi? Shaxsning aql-idrokiga ta’sir etuvchi moddalarga nimalar
kiradi?
7. Jinoyat kodeksining 274-moddasida ko‘rsatilgan jinoiy javobgarlikning majburiy shartlarini ko‘rsating.
8. Giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalar ishlab chiqarish yoki ulardan foydalanish qoidalarini buzish nimalardan
iborat?
9. Giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni o‘tkazish maqsadini ko‘zlamay qonunga xilof ravishda tayyorlash,
egallash, saqlash va boshqa harakatlar nimalardan iborat?
Do'stlaringiz bilan baham: