|
birinchi vaziyat — sport bellashuvi paytida o‘yin qoidalari buzilmagani holda sog‘liqqa shikast
yetkazilishi. Garchi, bunday harakatlar natijasida zararli oqibatlar yuz bersa ham, sportchi sport qoidalarini
buzish va shikast yetkazishga qasd qilmaydi. Shu bois uning harakatlari ijtimoiy xavfli va g‘ayriqonuniy, deb
topilishi mumkin emas;
ikkinchi vaziyat — sportchining ehtiyotsizlikdan o‘yin qoidalarini buzganligi natijasida sog‘liqqa
shikast yetkazilishi. Bunday hollarda ham sportchining harakatlarida jinoyat tarkibi bo‘lmaydi va unga
nisbatan musobaqa qoidalarida nazarda tutilgan jazolargina qo‘llanilishi mumkin;
uchinchi vaziyat o‘yin qoidalarini qasddan buzish natijasida sog‘liqqa shikast yetkazilishini qamrab
oladi. Bunday hollarda masala ro‘y bergan oqibatlarga qarab hal etiladi. Agar badanga yengil shikast
yetkazish tarzidagi oqibat yuz bergan bo‘lsa, aybdor jinoiy javobgarlikka tortilmasligi lozim. Jabrlanuvchiga
o‘rtacha og‘ir yoki og‘ir shikast yetkazilgan bo‘lsa, aybdorning qilmishi Jinoyat kodeksining 111-moddasi
(ehtiyotsizlikdan badanga o‘rtacha og‘ir yoki og‘ir shikast yetkazganlik uchun) bilan kvalifikatsiya qilinadi;
to‘rtinchi vaziyat raqibning sog‘lig‘iga sport bellashuviga bog‘liq bo‘lmagan holda shikast
yetkazilishidir. Bunday hollarda badanga qasddan u yoki bu darajada shikast yetkazganlik uchun aybdor
jinoiy javobgarlikka tortiladi.
Badanga shikast yetkazadigan harakatlar juda xilma-xil bo‘lib, ularni quyidagi guruhlarga bo‘lish
mumkin:
1) jismoniy (mexanik, termik, elektrik va h.k.) ta’sir ko‘rsatib, badanga yetkaziladigan shikastlar;
2) organizmga kimyoviy yoki biologik faol vositalar bilan ta’sir ko‘rsatish (turli kislotalar, zaharli
moddalar, gazlar va h.k.dan foydalanish) yo‘li bilan badanga yetkaziladigan shikastlar;
3) ruhiy ta’sir ko‘rsatish yo‘li bilan badanga yetkaziladigan shikastlar.
Jismoniy ta’sir ko‘rsatish yo‘li bilan badanga yetkaziladigan shikastlar odamning muskul kuchidan
foydalanib, ya’ni urish, tepish, kalla qo‘yish bilan yetkazilishi mumkin. Aksariyat hollarda aybdorlar buning
uchun turli asboblar, xo‘jalik-ro‘zg‘or ashyolari, o‘qotar yoki sovuq qurollardan foydalanadilar.
Fuqarolarning sog‘lig‘iga termik yoki elektrik ta’sir ko‘rsatish (badanni dazmol, qizdirilgan ashyolar bilan
kuydirish va h.k.) orqali shikast yetkazishlar ham hayotda tez-tez uchraydi.
Qilmishni badanga shikast yetkazishlik, deb kvalifikatsiya qilish uchun shikast yetkazish usuli, u yoki bu
asbobdan foydalanganlik ahamiyatga ega emas. Biroq, jazo tayinlash paytida sog‘liqqa shikast yetkazish
usuli inobatga olinishi mumkin. Negaki, bu holat aybdor shaxsning va u sodir etgan jinoyatning u yoki bu
darajada ijtimoiy xavfliligidan dalolat beradi. Odamning sog‘lig‘i yoki jismoniy daxlsizligiga turli xildagi
harakatlar, turlicha usullar orqali xilma-xil asboblar va jinoyat vositalari yordamida zarar yetkazilishi
mumkinligi sababli badanga shikast yetkazish turli darajada bo‘lishi mumkin.
Bu oqibatlar qonunda:
1) hayot uchun xavfning mavjudligini yoki yo‘qligini;
2) sog‘liqqa yetkazilgan zararning og‘irligi darajasini;
3) umumiy mehnat qobiliyatini yo‘qotish darajasini hisobga olib tasniflanadi.
Jinoyat kodeksida yuz bergan oqibatlarga qarab badanga og‘ir (Jinoyat kodeksining 104-moddasi),
o‘rtacha og‘ir (Jinoyat kodeksining 105-moddasi) va yengil (Jinoyat kodeksining 109-moddasi) shikast
yetkazganlik uchun differensiyalashtirilgan javobgarlik nazarda tutiladi.
Jinoyat kodeksining alohida normasida do‘pposlaganlik (kaltaklaganlik) va qiynaganlik uchun (Jinoyat
kodeksining 110-moddasi) javobgarlik nazarda tutilgan. Qonunda ko‘rsatilgan muayyan oqibatlarning yuz
berganligi (mehnat qobiliyatining yo‘qotilishi, biron-bir organni yoki shu organ faoliyatining yo‘qotilishi,
homilaning tushishi va h.k.) badanga og‘ir, o‘rtacha og‘ir, yengil shikast yetkazishni tamom bo‘lgan jinoyat,
deb topishning zaruriy belgisi hisoblanadi. Bunda sodir etilgan ijtimoiy xavfli, g‘ayriqonuniy qilmish va yuz
bergan oqibatlar o‘rtasidagi sababiy bog‘lanish mavjud bo‘lishi kerak. Bunday bog‘lanish bo‘lmagan
taqdirda, ro‘y bergan oqibatlarda shaxsni aybdor, deb topish mumkin emas.
Ko‘pincha oqibat sodir etilgan jinoiy harakatlarning emas, balki uchinchi shaxslarning aybi bilan yoxud
qandaydir boshqa holatlar tufayli ro‘y bergan bo‘ladi. Shu munosabat bilan, agar shaxsning qasdi bilan ro‘y
bergan oqibatlar o‘rtasida sababiy bog‘lanish mavjud bo‘lsa, yuz bergan oqibatlar «to‘g‘ridan to‘g‘ri» yoki
«tasodifiy» bo‘lganligidan qat’iy nazar, javobgar bo‘ladi. Masalan, V.ning jinoyat ishini ko‘rib chiqaylik. U
talabalar yotoqxonasida O.ni jinsiy yaqinlik qilishga undagan. Rad javobini olgach, V. uning nomusiga
tegishga uringan. O. deraza tokchasiga chiqib olib, agar V. unga yaqinlashsa, o‘zini derazadan pastga tashlab
yuborishini aytgan. V. tahdidga parvo qilmay unga yaqinlashgan, O. esa derazadan pastga sakragan va
uchinchi qavatdan yiqilib tushib, og‘ir shikastlangan. Bu holda, bizningcha, garchi O.ning sog‘lig‘iga
o‘zining harakatlari natijasida shikast yetkazilgan bo‘lsa ham, V.ning harakatlari va yuz bergan oqibatlar
o‘rtasidagi zaruriy (to‘g‘ridan to‘g‘ri) sababiy bog‘lanish emas, balki tasodifiy xususiyatdagi sababiy
bog‘lanish mavjud, shuning uchun ham yuz bergan oqibatlarda V. aybdor, deb hisoblanishi kerak.
Yuqorida bayon etilganlardan yuz bergan oqibatlar uchun javobgarlik ham zaruriy, ham tasodifiy sababiy
bog‘lanish mavjud bo‘lgan va uning rivojlanishi aybdorning qasdi bilan qamrab olingan bo‘lsa, yuzaga
keladi, degan xulosa qilish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
