O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

Sog‘liqqa qarshi jinoyatlarning obyektiv tomoni. Fuqarolarning sog‘lig‘i va jismoniy daxlsizligiga qarshi 
jinoiy  tajovuzlar  obyektiv  tomonining  elementlarini  aniqlab  olish  ularni  to‘g‘ri  kvalifikatsiya  qilish  va  bu 
jinoyatlarning mohiyatini tushunish uchun hal qiluvchi ahamiyatga egadir. 
Ma’lumki, sog‘liqqa va jismoniy daxlsizlikka qarshi qaratilgan jinoyatlar moddiy tarkibli bo‘lib, ijtimoiy 
xavfli oqibatlar yuz bergan paytdan e’tiboran tamom  bo‘lgan, deb topiladi. Badanga shikast yetkazilganda, 
aybdorning  g‘ayriqonuniy  harakatlari  tufayli  jabrlanuvchining  sog‘lig‘iga  zarar  yetkazish  oqibat  tariqasida 
namoyon bo‘ladi. 
Aksariyat  hollarda  faol  harakatlarni  sodir  etish  yo‘li  bilan  badanga  shikast  yetkaziladi,  biroq,  nazariy 
jihatdan  bunday  shikastlar  harakatsizlik  yo‘li  bilan  ham  yetkazilishi  mumkin.  Jinoyat  huquqi  nazariyasida 
shaxsning  sog‘lig‘iga  zarar  yetkazilishining  oldini  olishga  qaratilgan  biron-bir  harakatni  bajarishi  shart 
bo‘lgan va uni qilishi mumkin bo‘lgan, ammo bunday  majburiyat yuklatilgan shaxsning ularni bajarmagan 
hollardagina  harakatsizlik  yo‘li  bilan  sog‘liqqa  zarar  yetkazilishi  mumkin,  deb  hisoblanadi.  Bunday 
majburiyat qonun yoki qonun osti hujjatining biron-bir ko‘rsatmasidan yoxud shaxsning xizmat yoki kasbiy 
majburiyatlaridan  yoxud  jabrlanuvchining  sog‘lig‘i  uchun  xavf  tug‘dirgan  shaxsning  bundan  oldingi  xulq-
atvoridan  yoki  boshqa  asoslardan  kelib  chiqadi.  Biroq,  bunday  qilmishlarni  sodir  etgan  aybdorlar  badanga 
shikast  yetkazganlik  uchun  javobgarlikni  nazarda  tutuvchi  moddalar  bilan  emas,  balki  Jinoyat  kodeksining 
boshqa  normalari,  xususan, Jinoyat  kodeksining  117-modda  —  xavf  ostida  qoldirganlik,  116-modda  —  o‘z 
xizmat vazifalarini lozim darajada bajarmaganlik uchun javobgar bo‘ladilar. 

---

Badanga  jinoiy  shikast  yetkazishning  zaruriy  alomatlaridan  biri  uning  g‘ayriqonuniyligidir.  Sog‘liqqa 
qasddan yoki ehtiyotsizlikdan zarar yetkazilishini g‘ayriqonuniy, deb tushunish lozim. 
Shubhasiz, shaxs zaruriy mudofaa holatida uning chegaralaridan chetga chiqmasdan yoxud oxirgi zarurat, 
kasb  yoki  xo‘jalik  faoliyatiga  bog‘liq  asosiy  tavakkalchilik  holatida  sog‘liqqa  har  qanday  darajada  zarar 
yetkazsa,  u  jinoiy  javobgarlikka  tortilishi  mumkin  emas.  Negaki,  bunday  harakatlar  ijtimoiy  xavfli  va 
g‘ayriqonuniy hisoblanmaydi, aksincha, ular ijtimoiy foydalidir. 
Jinoyat  qonunida  zaruriy  mudofaa  chegarasidan  chetga  chiqib,  qasddan  badanga  og‘ir  shikast 
yetkazganlik  uchun  javobgarlik  nazarda  tutiladi  va  zaruriy  mudofaa  chegarasidan  chetga  chiqib  badanga 
yengil yoki o‘rtacha og‘ir shikast yetkazganlik uchun javobgarlik nazarda tutilmaydi. Qonun chiqaruvchining 
bunday  qarori,  bizningcha,  to‘g‘ridir.  Ijtimoiy  xavfli  tajovuzdan  himoyalanish  hujum  qilayotgan  shaxsga 
muayyan  zarar  yetkazilishi  taqozo  etadi,  aks  holda,  biron-bir  manfaatni  himoya  qilishning  aslo  iloji 
bo‘lmaydi. 
Sog‘liqni saqlash huquqi insonning ana shu boylikdan foydalanishda muayyan huquqlarga ega ekanligini 
nazarda  tutadi.  Shu  munosabat  bilan  inson  tomonidan  o‘zining  sog‘lom  bo‘lishdek  subyektiv  huquqini 
amalga  oshirish  chegaralarini  jinoyat  huquqi  tomonidan  muhofaza  qilinishi  masalasining  qiziqarli  ekanligi 
shubhasizdir. 
Shaxsning  sog‘lig‘iga  uning  roziligi  bilan  ijtimoiy  foydali  maqsadlarda  zarar  yetkazilgani  jinoiy 
javobgarlikka  tortish  uchun  asos  bo‘lmaydi.  Masalan,  bemorlarning  hayotini  saqlab  qolish  uchun  uning 
biron-bir  jarohatlangan  a’zosini  kesib  tashlaydilar  yoki  tibbiy  aralashuv  oqibatida  biron-bir  a’zo  shaklan 
o‘zgaradi (oyoq, qo‘lning kaltalashib qolishi va h.k.). Insonning u yoki bu a’zosini yoki to‘qimalarining bir 
qismini muhtoj kishiga donorning roziligi bilan ko‘chirib o‘tkazish uchun kesib olish ham shular jumlasiga 
kiradi. 
Bunday hollarda shifokorning harakatlari ijtimoiy foydali harakatlar hisoblanadi. Agar bunday harakatlar 
shaxsning roziligi bilan sodir etilsa, bu rozilik kasallik varaqasida tegishli yozuvlar bilan qayd etib qo‘yilishi 
kerak. 
Ijtimoiy  indeferent,  ya’ni  nuqsonlarni  yo‘qotish  (kosmetik  operatsiyalar  o‘tkazish  va  h.k.)  maqsadida 
sog‘liqqa  shikast  yetkazish,  agar  u  ehtimol  tutilgan  oqibatlar  haqida  xabardor  qilingan  shaxsning  roziligi 
bilan o‘tkazilgan bo‘lsa, jinoiy javobgarlikka sabab bo‘lmaydi. 
Faqat ijtimoiy jihatdan xavfli maqsadda shaxsning roziligi bilan sog‘liqqa zarar yetkazganlik uchungina 
jinoiy javobgarlik  yuzaga  keladi.  Bunga  harbiy  xizmatdan  bo‘yin  tovlayotgan  boshqa shaxsning  sog‘lig‘iga 
shikast yetkazish misol bo‘la oladi. 
Shifokorlik  faoliyatida  sog‘liqqa  muayyan  shikast  yetkazish  ba’zi  hollarda  ancha  yirik  jarohat  paydo 
bo‘lishi yoki o‘limning oldini olish uchun zaruriy shart hisoblanadi. Bunday hollarda Jinoyat kodeksining 41-
moddasi (kasb yoki xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq asosli tavakkalchilik) inobatga olinmog‘i lozim. 
Boks, kurash, futbol, xokkey, sharq yakkama-yakka kurashi kabi turli sport tadbirlarini o‘tkazish chog‘ida 
ham  badanga  shikast  yetkazilishi  mumkin.  Yuridik  adabiyotlarda  bu  masalaning  yechimi  bir  xilda  hal 
etilmagan. Shu munosabat bilan sport musobaqalarini o‘tkazish jarayonida musobaqa qatnashchisiga shikast 
yetkazilishi mumkin bo‘lgan to‘rt vaziyatni ko‘rib chiqish maqsadga muvofiqdir: 
 
