O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

B. O‘zini o‘zi o‘ldirish darajasiga yetkazish 
 
Jinoyat kodeksining 103-moddasi ikki qismdan iborat bo‘lib, ushbu jinoyatning obyekti boshqa odamning 
hayotidir.  Bu  jinoyat  obyektiv  tomondan  moddiy  tomondan  yoki  boshqa  jihatlardan  aybdorga  qaram 
bo‘lmagan (Jinoyat kodeksining 103-moddasi, 1-qismi) yoxud moddiy yoki boshqa jihatdan qaram bo‘lgan 
(Jinoyat  kodeksining  103-moddasi,  2-qismi)  shaxsga  rahmsiz  muomala  qilish  yoki  uning  sha’ni  va  qadr-
qimmatini muttasil ravishda kamsitish natijasida uni o‘zini o‘zi o‘ldirish yoki o‘zini o‘zi o‘ldirishga suiqasd 
qilish darajasiga yetkazishda ifodalanadi. 
Aybdorning  sodir  etgan  qilmishini  Jinoyat  kodeksining  103-moddasi  bilan  kvalifikatsiya  qilish  uchun 
o‘zini o‘zi o‘ldirish yoki o‘zini o‘zi o‘ldirishga suiqasd qilish darajasiga yetkazish aybdorning jabrlanuvchiga 
nistaban rahmsiz  muomala qilishi  yoki uning sha’ni va qadr-qimmatini muttasil ravishda kamsitishi natijasi 
ekanligini aniqlash zarur. 
Rahmsiz muomala qilish deganda, jabrlanuvchiga jismoniy  yoki ruhiy azob beradigan qo‘pol, beshafqat 
muomala qilish (masalan, kaltaklash, urish, uy-joydan, issiqlikdan, ovqatdan, suvdan, tirikchilik vositalaridan 
mahrum qilish, ishdan asossiz bo‘shatish) hollari tushuniladi. 
Aybdorni o‘zini o‘zi o‘ldirish darajasiga yetkazganlik uchun jinoiy javobgarlikka tortishga jabrlanuvchiga 
nisbatan rahmsiz muomala qilganligini ko‘rsatuvchi bitta hodisaning aniqlanganligi yetarlidir. 
Shaxsning  sha’ni  va  qadr-qimmatini  muttasil  ravishda  kamsitish  deganda,  jabrlanuvchining  sha’ni  va 
qadr-qimmatini uzoq vaqt mobaynida muntazam (uch va undan ortiq marta) kamsitish (masalan, tuhmat qilib 

---

aytilgan  gaplar,  haqorat  qilish,  ta’qib  (quvg‘in)  qilish  va  h.k.)lar  tushuniladi.  Shaxsning  sha’ni  va  qadr-
qimmatini bir marta kamsitish jinoiy javobgarlikka tortish uchun asos bo‘la olmaydi. 
Ayrim  hollarda  haqiqiy  ma’lumotlarni  hayosizlarcha,  masxaraomuz,  haqoratomuz  shaklda  muttasil 
ravishda  tarqatish  ham  o‘zini  o‘zi  o‘ldirish  darajasiga  yetkazish  usuli,  deb  topilishi  mumkin. 
Jabrlanuvchining  o‘zini  o‘zi  o‘ldirishi  (o‘lim  sodir  bo‘lishi)  yoki  o‘zini  o‘zi  o‘ldirishga  suiqasd  qilishi 
jinoyatning  zaruriy  belgisi  hisoblanadi.  Agar  bunday  oqibatlar  bo‘lmasa,  o‘zini  o‘zi  o‘ldirish  darajasiga 
yetkazish  jinoyatining  tarkibi  bo‘lmaydi.  Biroq,  aybor  shaxsning  harakatlarida  boshqa  jinoyatlar  (masalan, 
haqorat qilish, tuhmat qilish)ning alomatlari bo‘lsa, u jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkin. 
Aybdorning  qilmishini  Jinoyat  kodeksining  103-moddasi  bilan  kvalifikatsiya  qilish  uchun 
jabrlanuvchining  o‘ziga  nisbatan  rahmsiz  muomala  qilinishi  yoki  uning  sha’ni  va  qadr-qimmatini  muttasil 
ravishda  kamsitilishi  natijasida  o‘zini  o‘zi  o‘ldirgani  yoki  unga  suiqasd  qilganligini,  ya’ni  aybdorning 
muomalasi va yuz bergan oqibatlar o‘rtasidagi sababiy bog‘lanish mavjudligini aniqlash kerak. 
O‘zini  o‘zi  o‘ldirish  yoki  unga  suiqasd  qilish,  o‘ynash  bo‘lish,  nikoh  tuzishni  rad  etish,  er-xotindan 
birining  vafosizligi,  qonunga  xilof  ravishda  ishdan  bo‘shatish,  lavozimini  pasaytirish  kabilarning  natijasi 
bo‘lsa, shaxsning qilmishi Jinoyat kodeksining  103-moddasi bilan kvalifikatsiya qilinishi mumkin emas. 
Agar  jabrlanuvchi  moddiy  tomondan  yoki  boshqa  jihatlardan  aybdorga  qaram  bo‘lmasa  aybdor  Jinoyat 
kodeksining 103-moddasi, 1-qismi bilan, basharti, bunday qaramlik bo‘lsa, Jinoyat kodeksining 103-moddasi, 
2-qismi bilan javobgarlikka tortiladi. 
Jabrlanuvchini  qasddan  o‘zini  o‘zi  o‘ldirish  yoki  o‘zini  o‘zi  o‘ldirishga  suiqasd  qilish  darajasiga 
yetkazishni  xohlagan  aybdorning  qilmishi  jinoyatning  sodir  etilish  motivlarini  va  Jinoyat  kodeksining    97-
moddasi tegishli qismini hisobga olgan holda, qasddan odam o‘ldirish sifatida kvalifikatsiya qilinishi lozim. 
Agar o‘zini o‘zi o‘ldirish yoki o‘zini o‘zi o‘ldirishga suiqasd qilish darajasiga yetkazish chog‘ida shaxs 
jabrlanuvchiga  o‘rtacha  og‘ir  yoki  og‘ir  tan  jarohati  yetkazsa,  aybdorning  qilmishi  Jinoyat  kodeksining 
fuqarolar  sog‘lig‘iga  shikast  yetkazganlik  uchun  javobgarlikni  nazarda  tutuvchi  tegishli  moddalari  bilan 
kvalifikatsiya qilinishi kerak. 
Subyektiv tomondan o‘zini o‘zi o‘ldirish darajasiga yetkazish egri qasd yoki ehtiyotsizlikdan sodir etiladi. 
Jinoyat  egri  qasd  bilan  sodir  etilganda  aybdor  jabrlanuvchining  o‘zini  o‘zi  o‘ldirishi  mumkinligiga  ko‘zi 
yetadi va uning o‘zini o‘zi o‘ldirishga yo‘l qo‘yib beradi. 
Jinoyat ehtiyotsizlikdan sodir etilganida aybdor shaxs o‘zini o‘zi o‘ldirishning oldi olinishidan kaltabinlik 
bilan umidvor bo‘ladi (jinoiy o‘z-o‘ziga ishonish) yoki aybdor jabrlanuvchining o‘zini o‘zi o‘ldirishga ko‘zi 
yetmaydi.  Aybdor  ish  holatlariga  ko‘ra,  o‘zining  harakatlari jabrlanuvchining  o‘zini  o‘zi o‘ldirishiga  sabab 
bo‘lishini oldindan ko‘ra bilishi mumkin va lozim. 
Ushbu  jinoyatning  subyekti  Jinoyat  kodeksining    103-moddasi,  1-qismi  bo‘yicha  16  yoshga  to‘lgan 
shaxs,  2-qismi  bo‘yicha  esa,  jabrlanuvchi  moddiy  tomondan  yoki  boshqa  jihatlardan  qaram  bo‘lgan  shaxs 
hisoblanadi. 
Moddiy  tomondan  qaram  deganda,  jabrlanuvchi  moddiy  jihatdan  aybdorga  bog‘liq  bo‘lgan  hollar 
(aybdordan  pul,  oziq-ovqat  mahsulotlari,  kiyim-kechak  va  h.k.  olishi)  tushuniladi.  Bu,  qoida  tariqasida, 
ishlamayotgan  shaxsning  ishlab  turgan  shaxsga,  farzandlarning  ota-onalariga,  ishlamayotgan  ota-onaning 
moddiy daromadga ega bo‘lgan farzandlariga qaramligi va h.k. bo‘lishi mumkin. 
Boshqa  jihatdan  qaram  deganda,  xizmat  yuzasidan  yoki  boshqa  qaramlik  tushuniladi  (masalan, 
xodimning  boshliqqa,  o‘quvchining  o‘qituvchisiga,  aspirantning  ilmiy  rahbarga  tobeligi,  qarindoshlarga 
qaramlik, vasiylik va homiylik amalga oshirilishi munosabati bilan qaramlik va h.k.) tushuniladi. 
 
 
 
1.  Shaxsga qarshi qaratilgan jinoyatlarning jamiyat uchun ijtimoiy xavfliligi darajasining yuqoriligi nimalarda namoyon bo‘ladi?  
2.  Qanday prinsiрga asosan odam o‘ldirish jinoyatlari turlarga ajratilgan? 
3.  Odam  o‘ldirish  jinoyati  obyektining  xususiyatlari  nimadan  iborat?  Jinoyat  huquqi  nazariyasida  hayotning  boshlanishi  va 
tugatilishi deganda nima tushuniladi? 
4.  Og‘irlashtiruvchi holatlardan, qasddan odam o‘ldirish jinoyatining o‘ziga xos xususiyatlarini bayon eting. 

---

5.  Qanday holatlar qasddan odam o‘ldirish jinoyatining aybni og‘irlashtiruvchi holatlari deyiladi?  
6.  O‘z  xizmat  yoki  fuqarolik  burchini  bajarish  munosabati  bilan  shaxsni  yoki  uning  yaqin  qarindoshlarini  qasddan  o‘ldirish 
deganda nima tushuniladi? 
7.  Boshqa  shaxslarning  hayoti  uchun  xavfli  bo‘lgan usulda  qasddan odam  o‘ldirishni ommaviy  tartibsizliklar  jarayonida  odam 
o‘ldirishdan qanday farqlash mumkin? 
8.  O‘ta shafqatsizlik bilan odam o‘ldirishning belgilarini izohlang. 
9.  Xavfli va o‘ta xavfli retsidivist deganda kimlar tushuniladi? 
10.  Boshqa jinoyatni yashirish yoki sodir etilishni yengillashtirish maqsadida qasddan odam o‘ldirish jinoyatining, takroran yoki 
xavfli retsidivist tomonidan qasddan odam o‘ldirish jinoyatidan farqi. 
11.  Onaning o‘z chaqalog‘ini qasddan o‘ldirishi jinoyati uchun javobgarlikning shartlarini bayon eting. 
12.    Qasddan  odam  o‘ldirishning  kuchli  ruhiy  hayajonlanish  holatida  odam  o‘ldirishdan,  onaning  o‘z  chaqalog‘ini  qasddan 
o‘ldirishidan, zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqib qasddan odam o‘ldirishdan farqi. 
13.  Zaruriy mudofaa tushunchasi hamda zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqish deganda nima tushuniladi? 
14.  Qilmishni Jinoyat kodeksining 101-moddasi bilan kvalifikatsiya qilish uchun qanday asoslar mavjud bo‘lishi kerak? 
15.  Ehtiyotsizlikdan odam o‘ldirishning qasddan odam o‘ldirishdan farqi. 
16.    Ijtimoiy  xavfli  qilmish  sodir  etgan  shaxsni  ushlashning  zarur  choralari  chegarasidan  chetga  chiqib  qasddan  odam  o‘ldirish 
jinoyatini kvalifikatsiya qilishning qanday shartlar mavjud? 
17.  O‘zini o‘zi o‘ldirish darajasiga yetkazish jinoyatini kvalifikatsiya qilishga ta’sir qiluvchi omillar nimalardan iborat?