O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Ta’lim vazirligi Toshkent Davlat Sharqshunoslik instituti

kechad

igan 

davr 

Tarjimasi 

D

avrni

ng 

o‘tish 

mud

dati 

Izo

h 

o‘z

bekcha 

rusch

a 

o‘zb

ekcha 

rus

cha 

1. 

 

نينج

 

Ho

mila 

Emri

on, 

zarodish 

 

 

 

9 

oy 

 

2. 

 

عيضر

 

Go‘

dak, 

murg‘a

k, 

Grud

noy 

rebyono

k, 

sosunok 

ةندلو 

Bola

lik 

Det

svo 

1y

osh 

 

ةعيضر

 

cha

qaloq, 

emizak 

Grud

naya 

devochk

a 

 

3. 

 

لفط

 

Yos

h bola 

Grud

noy 

rebyono

k, ditya 

لوفط

ة 

Bola

lik 

Mla

denche

stvo, 

detsvo 

3y

oshga

cha 

 

فط

ةل

 

Yos

h 

qizaloq 

Devo

chka 

 

4. 

 

ديلو

 

Bol

a 

Reby

onok, 

ditya 

يدولو

ة 

Bola

lik 

Reb

yachest

vo 

14

yoshg

acha 

 

ةديلو

 

Yos

h 

qizcha 

Devo

chka, 

detiщe 

 

5. 

 

يبص

 

O‘s

pirin 

Malc

hik, 

yunosha 

ٌوبص

ة  

o‘sm

irlik 

Yun

oshestv

o 

14

-17 

gacha 

 

ةيبص

 

Yos

Devo

 

 

68 

h qiz 

chka, 

moloday

a 

devushk

a 

6. 

 

ملاغ

 

Yos

h yigit 

Malik

, 

yunosha, 

paren 

ملاغ

ة 

Yigit

lik 

Yun

ost, 

otroche

stvo 

17

-20 

لاغ

م يبص 

dan 

kattar

oq va 

u 

bolig‘ 

yoshi

gacha 

davo

m 

etadi 

7. 

 

ىتف

 

Boli

g‘ 

Yuno

sha, 

molodoy 

chelovek 

ةّوتف 

Boli

g‘lik 

Yun

ost, 

molodo

st 

18

-25 

 

ةاتف

 

Bal

og‘atga 

yetgan 

qiz, 

bokira 

Devu

shka 

 

8. 

 

باش

 

Yigi

t 

Molo

doy 

chelovek

, 

yunosha 

يبش

ب

ة 

Yigit

lik 

(navqiro

n) davri 

Mol

odost, 

yunosh

estvo 

30

yosh 

gacha 

 

ةباش

 

Juv

on 

(turmu

shdagi 

ayol) 

Devu

shka 

Qizli

k davri 

 

9. 

 

ةأرم ،ةأرمإ

 

Ayo

l 

Jenщi

na, jena 

لحرم

يئاسنٌة

ة

 

Ayol

lik davri 

Jens

kiy 

period 

30

-50 

 

10. 

 

لجر

 

Erk

ak 

kishi 

Mujщ

na, muj 

لوجر

ة 

O‘rta 

yoshlik 

Voz

mujalo

st, 

mujest

vennos

30

-50 

 

 

69 

t 

لهك

 

O‘rt

a yosh 

Vzros

liy, 

vozmujal

iy 

لوهك

ة 

O‘rta 

yoshlik 

Vos

zmujal

ost 

30

-50 

 

11. 

 

خيش

 

Qari 

chol 

Starik

, stares 

خويش

ة 

Qaril

ik 

Star

ost, 

prestar

elost 

70

dan 

yuqor

i 

 

خيش

ة

 

Qari 

kampir 

Staru

xa 

Qaril

ik 

 

12. 

 

زوجع

 

Qari 

Stariy

, staraya 

 

Qaril

ik 

 

80

dan 

keyin 

 

13. 

 

مرهلا

 

Kek

sa 

Drya

xlost, 

starchesk

aya 

slabost 

 

Keks

alik 

 

90

dan 

yuqor

i 

رهلا

م خيش 

dan 

katta 

bo‘lib

, 

hassa

da 

yuradi 

 

 

 

Ma’ruza № 12 

Arab tili darslarida “Izofa birikmasi” mavzusini o‘tishda foydalaniladigan 

tarqatma materiallar 

 

Darsning  o‘quv  maqsadi:    izofa  birikmasi  haqida  umumiy  tushuncha,  arab 

izofasining  o‘zbek  tilidagi  mavjud  fors  izofasidan  farqi,  izofa  birikmasini 

tushuntirishda  ko‘rgazmaili  vosita  va  didaktik  kartochkalardan  foydalanish 

yo‘llarini misollar bilan tushuntirish. 

Tayanch so’zlar: 

1) 

ةفاضإ 

2) 

فاضم 

3) 

هيلإ فاضم 

4) 

Izofa zanjiri. 

Asosiy savollar: 

1)  moslashgan aniqlovchi haqida tushuncha; 

2)  moslashmagan aniqlovchilarning moslashgan aniqlovchilardan farqi; 

3)  izofa zanjirining tulishi; 

 

Arab  tiliga  o‘rgatishda  izofa  birikmasi  mavzusi  alohida  o‘rin  tutadi.  Bu 

mavzuni  yaxshi  o‘zlashtirish  keyingi  mavzularni  tushunib  olishga  imkon  beradi. 

 

70 

Shuning uchun o‘qituvchi mazkur mavzuni tushuntirishda turli zamonaviy usul va 

uslublardan foydalansa, talaba uchun foydalidir. 

Biz  quyida  izofa  birikmasi  mavzusini  o‘tgandan  keyin  uni  mustahkamlash 

paytida  yoki  sinov  maqsadida  foydalansa  bo‘ladigan  tarqatma  materiallarni 

e’tiboringizga  havola  etayapmiz.  Har  qanday  mavzuni  turli  chizmalardan 

foydalangan holda bayon etishni odat qilib olish zarur. Chunki, mavzuga doir so‘z 

iboralari  yoki  jumlalardan  oldin  uni  chizma  shaklida  berish  talabaga  soddaroq  va 

oddiyroq tuyuladi. Shuni amalda ko‘rsatish uchun quyidagi uslubdan foydalanishni 

tavsiya  etamiz.  Bu  uslubda har  bir  kartochkaga  avval  mudof, undan  keyin  mudof 

ilayhining o‘rni chizma shaklida qizil rangda belgilanadi va ularning ustiga birlik, 

ikkilik, ko‘plik deb yoziladi. Uning ostiga esa topshiriqlar yoziladi. Masalan: 

1.  

birlik 

 

 

 

ات)ا( 

 

يلإ فاضم

ه

 

 

فاضم 

1

) 

bir 

kishining 

ikki 

kishisi 

لجرلا ادلو 

2

) 

bir 

kishining 

ikki 

narsasi 

ملعملا اباتك 

3

) 

bir 

narsaning 

ikki 

kishisi 

ةسردملا اتذيملت 

4

) 

bir 

narsaning 

ikki 

narsasi 

ةنيدملا اناديم 

O‘qituvchi  avval  tarqatma  kartochkalardagi  topshiriqlarni  misollar  bilan 

tushuntirib  bergandan  keyin  uni  o‘quvchi-talabalarga  tarqatadi  va  belgilangan 

vaqtdan keyin bajarilgan ish yig‘ib olinadi. 

2.  

 

ko‘plik 

birlik 

  ني ِـ 

 

 

 

هيلإ فاضم 

فاضم 

1) 

ko‘p kishilarning bir kishisi 

2) 

ko‘p kishilarning bir kishisi 

3) 

ko‘p kishilarning bir narsasi 

4) 

ko‘p kishilarning ikki narsasi 

3.  

 

to‘g‘ri 

ko‘plik 

siniq ko‘plik 

  ني ِـ 

 

 

 

هيلإ فاضم 

فاضم 

1) 

to‘g‘ri 

ko‘plikdagi 

kishilarning  siniq  ko‘plikdagi 

kishilari 

2) 

to‘g‘ri 

ko‘plikdagi 

kishilarning  siniq  ko‘plikdagi 

narsalari 

 

71 

4.  

 

ikkilik 

 

to‘g‘ri 

ko‘plik 

 ِني  ـ 

 

و  ـ 

 

 

هيلإ فاضم 

 

فاضم 

1) 

ikki kishining ko‘p kishilari 

2) 

ikki narsaning ko‘p kishilari 

5.  

Siniq 

ko‘plik 

 

Ikkilik 

 

ات)ا( 

 

هيلإ فاضم 

 

فاضم 

1

) 

siniq  ko‘plikdagi  kishilarning 

kishilari 

2

) 

siniq  ko‘plikdagi  kishilarning 

ikki narsasi 

3

) 

siniq  ko‘plikdagi  narsalarning 

ikki kishisi 

4

) 

siniq  ko‘plikdagi  narsalarning 

ikki narsasi 

6. 

 

ikkilik 

 

ikkilik 

 ـ  ،ِنْي   ـ

 ِنْي ت 

 

)ا(

ات 

 

 

هيلإ فاضم 

 

فاضم 

1) 

ikki kishining ikki kishisi 

2) 

ikki kishining ikki narsasi 

3) 

ikki narsaning ikki kishisi 

4) 

ikki narsaning ikki narsasi 

7.  

Birlik 

 

Ikkilik 

 

 

 ْي  ـ 

 

نع ،نم 

هيلإ فاضم 

 

فاضم 

 

1

) 

bir  kishining  ikki  narsasi 

haqida 

2

) 

bir kishining ikki narsasidan 

3

) 

bir  narsaning  ikki  kishisi 

haqida 

4

) 

bir 

narsaning 

ikki 

narsasidan 

8.  

Birlik  

 

To‘g‘ri 

ko‘plik 

 

 

72 

 

 ْي  ـ 

 

نع ،نم 

هيلإ فاضم 

 

فاضم 

 

1

) 

bir  kishining  ko‘p  kishilari 

haqida 

2

) 

bir narsaning ko‘p kishilaridan 

bir  narsaning  m.z.dagi  ko‘p 

kishilaridan  

3

) 

bir kishining ko‘p kishilaridan 

9.  

 

ikkilik 

 

birlik 

 ِنْي  ـ 

 

  ـ 

 

 

اضم

هيلإ ف

 

 

فاضم 

1) 

ikki 

kishining 

bir 

kishisi 

2) 

ikki 

kishining 

bir 

narsasi 

3) 

ikki 

narsaning 

bir 

kishisi 

4) 

ikki 

narsaning 

bir 

narsasi 

 

10.  

 

siniq ko‘plik 

 

birlik 

 

 

  ـ 

 

 

هيلإ فاضم 

 

فاضم 

1) 

siniq  ko‘plikdagi  kishilarning  bir 

kishisi 

2) 

siniq  ko‘plikdagi  kishilarning  bir 

narsasi 

3) 

siniq  ko‘plikdagi  narsalarning  bir 

kishisi 

4) 

siniq  ko‘plikdagi  narsalarning  bir 

narsasi 

11.  

 

Ikkilik 

 

Ikkilik 

 ـ  ،ِنْي  ـ

 ِنْي ت 

 

 اـ   ـ

)ات( 

 

 

هيلإ فاضم 

 

فاضم 

1) 

ikki 

kishining 

ikki 

kishisi 

2) 

ikki 

kishining 

ikki 

narsasi 

3) 

ikki 

narsaning 

ikki 

kishisi 

 

73 

4) 

ikki 

narsaning 

ikki 

narsasi 

12. 

Siniq ko‘plik 

 

Siniq ko‘plik 

 

 

 

هيلإ فاضم 

 

فاضم 

1

) 

siniq  ko‘plikdagi  kishilarning 

siniq ko‘plikdagi kishilari 

2

) 

siniq  ko‘plikdagi  kishilarning 

siniq ko‘plikdagi narsalari 

3

) 

siniq  ko‘plikdagi  narsalarning 

siniq ko‘plikdagi kishilari 

4

) 

siniq  ko‘plikdagi  narsalarning 

siniq ko‘plikdagi narsalari 

13.  

 

Ikkilik 

 

Siniq ko‘plik 

 ـ  ،ِنْي  ـ

 ِنْي ت 

 

 

 

 

هيلإ فاضم 

 

فاضم 

1

) 

ikki  kishining  siniq  ko‘plikdagi 

kishilari 

2

) 

ikki  kishining  siniq  ko‘plikdagi 

narsalari 

3

) 

ikki  narsaning  siniq  ko‘plikdagi 

kishilari 

4

) 

ikki  narsaning  siniq  ko‘plikdagi 

narsalari 

 

14.  

 

Ikkili

k 

 

To‘g‘ri 

ko‘plik 

 

 ـ  ،ِنْي  ـ

 ِنْي ت 

 

  ـ

  تاـ 

 

يأر

  ت 

 

 فاضم

هيلإ 

 

فاضم 

 

1

) 

men ikki kishining m.s.dagi narsalarini 

ko‘rdim 

2

) 

men ikki kishining m.s.dagi kishilarini 

ko‘rdim 

3

) 

men 

ikki 

narsaning 

m.s.dagi 

narsalarini ko‘rdim 

4

) 

men ikki narsaning m.s.dagi kishilarini 

ko‘rdim 

15.  

Birlik 

 

To‘g‘ri 

ko‘plik 

 

74 

(m.z.) 

 

و  ـ 

 

هيلإ فاضم 

 

فاضم 

1

) 

bir kishining akasi 

2

) 

bir qizning akasi 

3

) 

bir bolaning og‘zi 

4

) 

bir kishining qaynotasi 

16.  

Birlik 

 

To‘g‘ri 

ko‘plik 

(m.z.) 

 

 

 

 

م

  ن 

هيلإ فاضم 

 

فاضم 

 

1

) 

bir narsaning egasidan 

2

) 

bir  kishining  narsasidan 

  نَه 

3

) 

bir kishining og‘zidan 

4

) 

bir 

kishining 

qaynotasidan 

Misollardan ko‘rinayaptiki, berilgan topshiriqlar izofaning barcha turlarini qamrab 

olgan.  Agar  o‘quvchi-talaba  ushbu  tarqatma  materiallaridan  ikki-uch  marta 

foydalansa,  kelajakda  bu  mavzudan  qiynalmasdan  bexato  izofa  birikmalari  tuzishi 

aniq.  

 

Savollar: 

1)  moslashgan aniqlovchining hususiyatlarining gapiring; 

2)  moslashmagan  aniqlovchi  –  izofaning  moslashgan  aniqlovchidan  farqini 

gapiring; 

3)  mazkur mavzuni o‘tish uchun namunali konspekt tuzing. 

 

 

 

Adabiyotlar: 

1. J. Jalolov. “chet tilini o‘qitish metodikasi”, “O‘qituvchi” nashriyoti. 1996. 

14-bet 

2. Lebedev V.V “Arabskaya grammatika ” M. 2007 

3. Dubinina.N.V , Kovirshina.N.B “Uroki arabkogo yazika” M. 2004 

4. Abdussamad Gammuh. “Arabskiy yazik v dialogah” M. 2006 

5. Lyaxovidskiy.M.V “Metodika predpodavaniya in. yazokov” M. 1981 

 

75 

 

 

 

 

Arab tilini o‘qitish metodikasi fanidan  

yakuniy yozma ish mavzulari 

 

Arab alifbosini o‘rgatishning o‘ziga xos xususiyatlari  

Arab tilini o‘rgatishda talaffuzning roli (o‘rni)  

Arab tili darslarida sinov turlari  

Arab tilini o‘rgatishda predmetlararo alaqadorlik  

Arab tilidan yozma ish turlari va uni o‘tkazish  

Arab  tili  grammatikasini  o‘rgatishda  o‘zbek  tili  grammatikasi  bilan  bog‘lab  olib 

borish  

Arab tilini o‘rgatish uslublarining o‘ziga xosligi 

Arab tili darslarida ko‘rgazmali qurollardan foydalanish  

O‘quvchilarni arab tiliga qiziqtirish omillari  

Arab tili darslarida o‘qitishning texnika vositalaridan foydalanish  

Arab tili darslarida arab mamlakatlari haqidagi ma’lumotlar bilan tanishtirib borish 

Arab tili darslarida lug‘atdan foydalanishni o‘rgatish 

Arab tili darslarida o‘quvchilarni rag‘batlantirish  

Arab tili darslarida o‘quvchilarni ma’naviy tarbiyalash 

Arab tili to‘garagi ish faoliyatini tashkil etish 

Arab tili darslarida tarqatma – didaktik materiallardan foydalanish  

Sharq tillarini o‘qitishning maqsad va vazifalari  

O‘zbekistonda arab tilini o‘qitishning hozirgi ahvoli 

Arab tili darslarida fanetikani o‘qitishning ahamiyati  

Arab tilini o‘qitishda nutq materiallarini taqdim etish  

Arab tilini o‘rgatishda nutq faoliyatining turlari  

O‘zbekiston – Misr do‘stona aloqalari  

Arab tili darslarida og‘zaki nutqni o‘stirish  

Arab tili darslarida nazorat turlari  

Arab tili darslarida mustaqil ish bajarish ko‘nikmalarini tarbiyalash 

Arab tili darslarida o‘quv o‘yinlaridan foydalanish 

Arab  tili  darslarida  o‘qitishning  yangi  pedtexnalogiya  (interaktiv)  usullaridan 

foydalanish  

Arab tili darslarida dialog usullaridan foydalanish  

Arab tili darslarida qo‘llaniladigan ko‘rgazmali qurollarga qo‘yiladigan talablar  

Arab tili darslarida o‘quvchilarga chiroyli yozuvni o‘rgatish  

 Yuqori  sinf  o‘quvchilarida  siyosiy  va  badiiy  matnlarni  tarjima  qilish  malaka  va 

ko‘nikmalarni shakllantirish  

 Arab tili kechalarini uyushtirish  

 Arab tili darslarida komp’yuter imkoniyatlaridan foydalanish 

Arab tili darslaridan arab mamlakatlari teleko‘rsatuvlaridan foydalanish  

 

76 

Arab tili o‘qituvchisi qanday bo‘lishi kerak? (Arab tili o‘qituvchisi shaxsining roli 

va mavqei)  

Arab tili darslarida hadis va hikmatli so‘zlardan foydanish 

Arab tili darslarida maqollardan foydalanish 

 Arab tili darslarida “Meva va sabzavotlar” mavzusini o‘tish 

Arab tili darslarida arab yozuvchi va shoirlari ijodi bilan tanishtirib borish 

 Arab tili darslarida arab ommaviy axbarot vositalari haqida ma’lumotlar berish 

Arab tili darslarida arab mamlakatlarining yozuvsiz (kontur) kartalari bilan ishlash  

 Arab tili darsida “Ismiy jumla” mavzusini o‘tish 

 Arab tili darslarida o‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi ruhida tarbiyalash. 

 Arab tili darslarida do‘stlik va inoqlik tuyg‘ularini tarbiyalash 

Arab tili darslarining milliy qadiryatlarni tarbiyalashdagi roli  

 Milliy urf – odatlar va an’analarni tarbiyalashda arab tilining roli. 

O‘quvchilarni huquqiy – ma’naviy tarbiyalashda hadislarning roli 

 Kattalarga hurmat fazilatlarini tarbiyalashda arab tilining roli 

 Arab tili darslarida o‘quvchilarning faolligini oshirish omillari  

Arab tili darsida “Salomning fayzi” mavzusini o‘tish. 

 

 

Tavsiya etiladigan adabiyotlar: 

1.  J.  Jalolov.  “chet  tilini  o‘qitish  metodikasi”,  “O‘qituvchi”  nashriyoti.  1996. 

14-bet 

2. Lebedev V.V “Arabskaya grammatika ” M. 2007 

3. Dubinina.N.V , Kovirshina.N.B “Uroki arabkogo yazika” M. 2004 

4. Abdussamad Gammuh. “Arabskiy yazik v dialogah” M. 2006 

5. Lyaxovidskiy.M.V “Metodika predpodavaniya in. yazokov” M. 1981. 

6. Golish A. Zamonaviy ta’lim texnologiyalari “Xalq ta’limi” № 3 2000. 

7. Ziyomuhamedov B, Abdullayeva Sh. Ilg’or pedagogic texnologiya : nazariya 

va amaliyot. – T.: “Abu Ali ibn Sino” 2001 

8. Ochilov M. Yangi pedagogic texnbologiyalar. – Qarshi, “Nasaf” 2000 

9.  Tolipov  O’.Q,  Usmonboyeva  M.  Pedagogik  texnologiyalarning  tadbiqiy 

asoslari. – T.: “Fan” 2006 

10.  Sibirskaya  M.P.  Professonalnoy  obucheniye:  Pedagogicheskiye  texnologii. 

– Sankt-Peterburg, 1996.