O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Ta’lim vazirligi Toshkent Davlat Sharqshunoslik instituti

Savollar:

1. 
   Chet tilini o‘qitish metod tarixi haqida nima bilasiz?
   
2. 
   To‘g‘ridan-to‘g‘ri bo‘lmagan metodlarni tavsiflab bering.
   
3. 
   Aralash metol haqida gapirib bering.
   
4. 
   Chet tilini o‘qitish metodikasining respublikamizdagi tarxini gapirib bering.
   

³ Биринчисини у оғзаки нутқни (ўқишни эмас) ўқитиш воситаси сифатида қўллайди, иккинчисини эса тўлиқ дарс жараёнидан истисно этади.
⁴ Методист Римма Александровна Зарипова

Adabiyotlar:

1. 
   J. Jalolov. “chet tilini o‘qitish metodikasi”, o‘qituvchi, 1996 y. 66-72-betlar
   
2. 
   R. A. Zaripova “chet tillar metodikasidan qo‘llanma”. Toshkent. O‘qituvchi. 1986. 67-119-betlar
   
3. 
   M. V. Lyaxovsikiy, A. A. Mirolyubov “chet tilini o‘qitish metodikasi o‘rta maktabda”, “Oliy maktab”, 1982y, 100-139-betlar.
   

Ma’ruza № 3

Sharq tilini o‘qitish vositalari


Darsning o‘quv maqsadi: o‘qitishning asosiy vositalari, yordamchi vositalar, fonogrammalar va ularning turlari, o‘qitishning an’anaviy metodi, noan’anaviy metodi, “O‘qitishning vositalari” tushunchasini, o‘qitishning kompyuter vostalari va boshqa ko‘rgazmali qurollardan foydalanish kabi muhum tomonlarini tushuntirish.
Tayanch so‘zlar:
Til informatsiya
Vosita fonogramma
Urf bo‘lgan muhit
Material chet tillik
Kanal ovoz yozish

Asosiy savollar:

1. 
   O‘qitishning yordamchi vositalari
   
2. 
   Fonogrammalar. Fonogramma turlari
   
3. 
   Chet tili darsligi va uni tavsiya etish
   

Sharq tilini o‘qitishning yordamchi vositalari deganda barcha materiallarni, o‘qitish maqsadlarini tayin etishda va rasional vaqt ichida minimal kuch sarflagan holda (sarflab)muayyan masalani hal qilishga yanada muvaffaqiyatli tarzda erishishni( masalani muvaffaqiyatli tarzda hal etishni) ta’minlovchi o‘quv jarayonining qurollari (orudiya) tushuniladi.

Barcha yordamchi guruhlar ikki katta guruhga bo‘linadi:

1. 
   o‘qitishning an’anaviy(notexnik) vositalari
   
2. 
   

   Axborot kirib kelish kanali	“O‘qitish vositasi” tushunchasining tuzilmasi		Atama
   	O‘quv materiali	O‘quv quroli
   Tinglash (eshitish)
   Ko‘rish	Moddiy dunyo ob’ektlari.	Moddiy dunyo ob’ektlari.	Ko‘rgazma qo‘llanmalar.

   
   
   
   zamonaviy texnik o‘qitish vositalari O‘qitishning an’anaviy (notexnik) vositalari.
   

	Moddiy dunyo ob’ektlarinistatik tasviri.Yozuv shaklida xorijiy va ona tili.	Rasm, kartina, otkritkalar. Darslik, o‘quv qo‘llanma, daftar, plakat,jadvallar.
	Inson hulqining tashqi ,tilga tegishli bo‘lmagan omillar	Inson a’zolari
Bir paytning o‘zida tinglash va ko‘rish	Tabiy og‘zaki nutq(ona yoki xorijiy til)	Insonning nutq a’zolari

Sharq tillarini o‘qitishda an’anaviy o‘qitish vositalari ichida informatsiyani faqatgina eshitish kanali orqali tanishtirishga yo‘naltirilgan vosita mavjud emasligiga e’tiborni qaratish maqsadga muvofiqdir.

O‘qitishning zamonaviy texnik vositalari

A xboro t kirib kelish kanali	“O‘qitish vositasi” tushunchasining tuzilmasi			Atama
	O‘q uv material i	O‘quv quroli	Texnik qurilma
Ti nglas h (eshit ish)	Ona va xorijiy til og‘zaki shaklda	Magnit lenta, disk, radioto‘lqinlar	Musiqa sentri,magnitofon,diktofon,r adiopriyomnik	fonogra mma
K o‘rish	Atrf dunyo ob’ektla rini tasviri .Yozuv shaklid a xorijiy va ona tili.	Slayd, diafilm,kinotasma,v ideotasma. Ovoz berilmagan rasm, kartina, otkritkalar.	Prektor, videomagnitofon,filmoskop	fotogra mma
Bi	Pred	Ovoz berilgan	Videomagnitofon,televiz	videofon

r paytn ing o‘zid a tingla sh va

met, nutq vaziyatl arini tasvirla sh uchun “mexan ik og‘zaki nutq”

kinotasma,magnit tasma,radioto‘lqin

or

ogramma

Mana shu tarzda o‘qituvchi darsda metodik reja asosida o‘z ishida uch texnik vositani qo‘llay oladi: fonogramma, fotogramma va videoongramma.

Fonogramma deb o‘qitishning proekt apparati yordamida namoyish etiladigan, nutqiy informatsiyani ko‘rish kanali orqali yo‘naltiruvchi yordamchi vositaga aytiladi.
Videofonogramma deganda ovoz-nur texnik jihoz yordamida namoyish etiladigan va nutqiy informatsiyani ko‘rish va eshitish kanali orqali yo‘naltiradigan yordamchi vosita tushuniladi.
Ko‘rgazma qurollari o‘laroq yordamchi vositalarning qo‘lanishi yangi leksik birliklarning semantizatsiyasi vaqtida yoki grammatik materialni tushuntirishda muvaffaqiyatli qo‘llanilmoqda. Chet tilida og‘zaki nutq malakasi va ko‘nikmasini rivojlanish uchun syujet, voqea va dialoglarning rivojlanish chizig‘i talab qilinadi.... o‘hshash holatlarda o‘quvchilar bayon eti shakli ustida ishlaydilar, mundarija asosi ko‘rgazma vositalari haqida to‘liq yoki qisman ma’lumot beradi.
Ishning bu shakli 5-8 sinflarda sharq tillarini o‘qitish uchun xarakterlidir, 9-12- sinflarda urf bo‘lgan ko‘rgazma vositalari va fotogramma og‘zaki nutqning malaka va ko‘nikma rivojlanishi uchun tez-tez qo‘llaniladi.
Agar dars davomida tasma ovozni keng qo‘llansa, quyidagilar o‘zlashiladi:

1. 
   fonogramma va videofonogramma yordamida muvaffaqiyatli tarzda sun’iy chet tili muhiti amalga oshiriladi.
   
2. 
   o‘quv jarayonida fonomaterialni keng qo‘llash natijasida sharq tillarini o‘qitish yanada to‘laqonli ravishda amalga oshadi. O‘qitishga bu tarzda yondashish orqali o‘quvchilarda tinglanayotgan nutqda yodga olinadigan voqealarda ishtirok etish hissi, tasavvuri shakllanadi.
   
3. 
   Ohzaki nutqni o‘qitishdagi asosiy vazifalardan biri-o‘quvchini chet tilidagi nutqni yaxshi audirovat qilishga o‘rgatishdir. Bu holatga o‘quvchi yetarli
   

darajada keng ko‘lamdagi (doirali) turli shaxslardagi ovozli nutqlarini tushuna olgandagina amalga oshishi mumkin. audirovik doirasiga erishish uchun birgina yo‘l mavjud: o‘quvchilar tez-tez fonomaterial assida mashqlar
bajarishlari lozim.
chet tili og‘zaki nutqini o‘qitish uchun fonomashqlarning uyidagi turlari ajratiladi:
fonogrammaning birinchi turi – o‘qitishning birinchi bosqichida, ya’ni audirovka malakasi shakllantirish ishlari o‘tkazilganda lozim bo‘ladi.
Ikkinchi turi –ajratilgan (alohida) til birliklari ko‘rinishida taqdim qilinmagan, balki bog‘langan nutq ko‘rinishida namoyon bo‘ladi.
Uchiinchi turi – biror izoh va tushuntirishsiz “tabiiy”dialogni namoyon etish imkonini beradi.
Mavzuga oid nutq suhbatdosh bilan muloqotnin dinamikasi shaklning bu turi o‘qitishning prodvinutiy bosqichida tavsiya qilinadi.
Beshinchi tur – grammatik material ustida ish olib borishda til materialini bilishda foydalaniladi. Bunday mashqlarni bajarish o‘quvchilarga davomiy gapiradigan narsalarni yaxshilab anglash da yordam beradi. O‘zlashtirish darajasi eshitiliuvchi fonomaterial imitatsiya qilish yo‘li bilan tekshiradi.
Metodikada zamonaviy chet tili darsligiga qo‘yilgan 7 ta asosiy talablar ko‘rsatiladi:

1. 
   tizimlilik va bekamlilik
   
2. 
   o‘qitish bosqichlari xususiyatlarni hisobga olish zaruriyati
   
3. 
   darslik materialining ...
   
4. 
   ona tili xususiyatlarining hisobga olinishi
   
5. 
   darslik materialini tanlashga ilmiy asoslangan holda yondashish
   
6. 
   darslik materialining nutqiy yo‘nalganligi
   
7. 
   konsentrik va siklik tuzilish
   

Darslik o‘quvchi uchun o‘ziga xos do‘st, o‘zgacha hisoblanadi. darslik asosiy tarkibi mashqlar tashkil qiladi. Darsliklar o‘qitishga to‘liq yondashuvni aks ettiradi, bu amaliyotda nutq faoliyatining barcha to‘rt ko‘rinishini bilan paralel ravishda o‘qitishni bildiradi, to‘rt ko‘rinish audirovka, gapirish, o‘qish va yozishlardir.

Lekin qo‘llanma sifatidagi chet tilini o‘qituvchi (o‘rgatuvchi) darslik eshitiluvchi nutqni yetkazib bermaydi. Shuning uchun darslikka tamosha qilinadigan va eshitiladigan informatsiyalar sinxron tarzda yozilgan videofilm, videokassetalarni ilova qilish lozim.
Kitobning o‘qituvchi oldidagi asosiy vazifasi uning oldiga o‘quvchilar kitobida bayon etilgan barcha o‘quv vazifalarni to‘g‘ri hal etish va maqsadni yanada tushununishga yo‘naltirilgan konkret metodik tavsiyalar qo‘yish, o‘qituvchiga darslarni, alohida darslarni metodik savodli ravishda (gramotno) qurishda yordam qilishdan iboratdir.
Savolar:

2. 
   o‘qitishning yordamchi turlari haqida gapirib bering.
   
3. 
   fonogrammaning qanday turlarini bilasiz?
   
4. 
   chet tilidarsliklari qanday tayin etiladi?
   

Adabiyotlar:

1. 
   J. Jalolov. “Chet tili o‘qitish metodikasi”, 87-96-betlar
   
2. 
   N. I. Gez., M. V. Lyaxovshkiy, “Metodika obuchenii in. Yazqk vershnqx shkol”, str. 74-99.