|
Yangi leksika kiritish usullari
O‘quvchining leksik bilimini oshirishda o‘qituvchi uni o‘rgatish usullarini bilishi, va uchrashi mumkin bo‘lgan qiyinchiliklarni oldindan ko‘ra bilishi
lozim.
Leksikani o‘zlashtirish bosqichma-bosqich amalga oshiriladi.
Birinchi bosqichda, o‘quvchilar keyingi darsa nimani o‘qishlarini hali bilmaganlarida o‘qituvchi yangi tekstdan yodlanishi lozim bo‘lgan yangi so‘zlarni aniqlab oladi. Agar dars oxirida o‘quvchilar yangi so‘zlar ma’nosini o‘zlashtirsalar,
o‘qituvchi nutqida uni anglasalar, u so‘zlarni yozib olishlari va eng asosiysi ularni o‘z gaplarida qo‘llashlari birinchi bosqichning maqsadiga erishilgan bo‘ladi.
Navbatdagi bosqich – leksik malakani amalda qo‘llash. Asosan og‘zaki yod olingan so‘zlar yangi kontekst, yangi insholarda ko‘zda uqib olinadi. Bu kabi tekstlar qancha ko‘p bo‘lsa, leksik malaka shuncha mustahkam bo‘ladi. Nihoyat, so‘zlar samarali so‘zlashishda o‘z fikrlarini ifodalash uchun o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan va qo‘llangan vaziyatlardan ajratib olinadigan vaqt yetadi.
Birinchi bosqichda odatda ishning uch asosiy turi mavjud:
Chet tilidagi muloqotga olib kiruvchi nutqiy tarbiya, nutqiy tayyorgarlik
Yangi so‘zlar, ularning ma’nosi (semantizatsiya) bilan tanishtirish
Leksik birliklarning avtomatizatsiyasi
Nutqiy tarbiya va nutqiy tayyorgarlik orasida ko‘p umumiylik bor: ikkovi ham dars avvalida chet tilidagi muloqot uchun unga mos muhitni hosil qilishga qaratilgan hamda tuzilishi va dars olib borish texnologiyasi bir xil bo‘lishi mumkin. Faqat nutqiy tayyorgarlikning bir muhim, zarur belgisi mavjud- uning materiali (so‘z, model) doimo dars materiali bilan bog‘liq: uni o‘quvchilar yodiga solish muvaffaqiyatli ish uchun zarurdir.
Leksik birliklarning semantizatsiyasi
Semantizatsiya so‘z ma’nosini ochish jarayonining o‘zidir. Semantizatsiya usullarini arab tili misolida ko‘rib chiqamiz:
Sinonim va antonimlar.
Usul birtillikdir. So‘zni bilishni shart qilib qo‘yadi, shuning uchun boshlang‘ich bosqichda biroz noqulaylik tug‘diradi. Arab tili sinonimlarga boy til bo‘lganligi sababli, bu usulni oson qabul qilish mumkin.
Definisiya. So‘zning ma’noga tegishli, tushunarli tabiatini birinchi bosqichda ochib berish juda zarurdir.
Kontekst. Tarjimani o‘z ichiga oladi, agar tekst bir tillik bo‘lsa, so‘z ma’nosini tushunish aniqligini ta’minlaydi. So‘zlarni iboralarda, nutqda ko‘rsatadi. Topqirlikni rivojlantiradi. So‘zlar orasidagi assorts o‘rnashishiga yordam beradi.
Illyustrativ ko‘rgazma (naglyadnost)dan foydalanish(.) Tarjima qilishdan voz kechish imkoniyatini beradi, so‘zlar yodda qolish, shuningdek, so‘zlar bilan uning tasviri orasidagi aloqaning shakllanishiga imkon beradi (ga layoqatni oshiradi).
Ona tiliga tarjima qilish. Ancha eskirgan, keng tarqalgan usul bo‘lib, aftidan uning sodda va qulayligi bilan bayon etiladi.
Tushunchalar ifodasi. (tolkovanie)
Bu til o‘rganuvchilar tilida mavjud bo‘lmagan bir qancha tushunchalarni ochish uchun qulay usul hisoblanadi.
Asosiy diqqatni harakatga keltiruvchi mustahkamlashga qaratish lozim. Yodda saqlab qolish doskadan ko‘chirish bilan emas, balki diktant orqali amalga oshirilishi juda muhim. Bunday ishlashning afzalligi quyida ko‘rinadi:
Barcha nutq analizatorlarlari (eshitish, qaytarish, yozib olish, o‘qish) ishlaydi
Audirovanie rivojlanishi kuzatiladi
V) Ongli tushunish, iroda va xotira.
II Leksik birliklarning avtomalashuvi
Avtomatizatsiya leksik malakaning shakllanish, nutqda va nutq uchun so‘zlarning o‘zlashish jarayoni hisoblanadi. So‘zlarning avtomatizatsiyasi so‘zlarni yaxshi bilish (layoqatining) malaka darajasiga yetib borishini ko‘zda tutadi (so‘zni yodga olish va boshqasi bilan solishtirish).
Asosiy qiyinchilik leksik birliklarni nutq va vaziyatga moslab qo‘llashda ko‘rinadi.
Nutq jarayonida so‘zlovchi so‘zlarni birlashtirishda o‘z harakatilarini o‘ylab olishga vaqt topmaydi. Shuning uchun:
So‘zlar orasidagi assotsiativ aloqa
O‘rganuvchida leksika va yuzaga kelib turgan vaziyat orasidagi aloqani shakllantirish lozim bo‘ladi.
Birinchi bosqichda “.. ni qo‘ying”, “...ni tuzing” kabi va shunga o‘hshash mashqlarni bajarish lozim qilinadi. Ishda leksik malakani shakllantirish uchun quyidagi stadiyalarni lozim tutish mumkin:
So‘zni nutqdagi funksiya jarayoninida qabul qilish
So‘z ma’nosi (semantizatsiya) ni anglash, uqish
So‘zni nutqda qo‘llash (imitatsiya)
Ifodalash (narsani nutqiy zarurlik (nutqda lozim bo‘lgan vaziyat)da eslay olish
Kombinatsiya qilish (avval o‘zlashtirilgan so‘z bilan yangi so‘zni umumiylashtirish)
(Amalda) qo‘llash
Cheksiz birlashish imkoniyatiga va birlashishni cheklangan imkoniyatga ega so‘zlar mavjud.
Do'stlaringiz bilan baham: |
