O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxus ta’lim vazirligi

 
tuzugi Yaso bilan bir 
xil talablarni qo’ygan. 
Turk-mo’g’ul davlatchiligidagi ko’pgina asoslar, jumladan, o’nlik tizimi
 
asosida 
harbiy-ma’muriy bo’linish, saltanatni ikki qanotga bo’lish,
 
oliy hokimiyatning barcha 
zarur belgilarini qamragan konsepsiyasi, shuningdek, taxtga vorislik kabi 

---

136 
mo’g’ullarning harbiy san’ati ildizlari hunlar va qadimgi turklar davriga borib 
taqaladi. «Yasa»,
 
«Yaso», «Yasoq» – mo’g’ulcha shakli «dzasoq» so’zi-qonun», 
«qaror», «boshqarish» ma’nolarini anglatib, aslida ko’pgina siyosiy-ijtimoiy, harbiy 
va iqtisodiy atamalar singari turkiy tildan olingan (So’z o’zagi, turkiy so’z – 
«yasanaq»). 
Yaso, Yasoq Temuriylar davridagi ko’pgina manbalarda uchraydi. Mo’g’ullar 
hukmronlik qilgan davrda amalda bo’lgan ko’pgina eski tartiblar va an’analar Temur 
tomonidan qisman meros qilib olindi. Bu, eng avvalo, davlatchilik, harbiy ishga oid 
ayrim «Tuzuklar»da namoyon bo’ladi. Fuqarolik huquqiga kelganda, Temuriylar 
davlatida Yasoga tayanilmagan, bu masalalar shariat qonunlari asosida hal etilgan. 
Ba’zi olimlarning ushbu fikrini quvvatlagan holda, «jinoiy-huquqiy masalalarda Yaso 
«Yasoq» Temur davlatida qo’llanilmagan», degan fikrlariga qo’shilib bo’lmaydi. 
Chunki «Tuzuklar»ning o’zida to’g’ridan-to’g’ri – «O’g’rilar xususida buyurdimki, 
ular qaerda bo’lmasin, tutub olinsa, Yasa bo’yicha jazolansin» deb mustahkamlab 
qo’yilgan. 
Amir Temurning jahon xalqlari tarixi va sivilizasiyasiga qo’shgan hissasi asosan 
quyidagilardan iborat: Markaziy Osiyo, Xuroson, Eron, Afg’oniston xalqlarini 
mo’g’ul bosqinchilaridan ozod qildi, bu hudduddagi siyosiy tarqoqlik va o’zaro 
nizolarga barham berib, qudratli markazlashgan davlat tuzdi, Rossiyaning mo’g’ullar 
istibdodidan xalos bo’lishiga ko’mak berdi. Yevropa xalqlarini Usmonli turklar 
imperiyasi tahdididan saqlab qoldi; O’rta Sharqda yashovchi turli tillarda 
so’zlashuvchi, har xil diniy mazhablarga mansub xalqlarni bir-biriga dushmanlik 
kayfiyatidan xalos qildi, ularning an’analari, san’at va madaniyati yaqinlashuvini 
ta’minladi. G’arb va Sharqni bog’lab turuvchi xalqaro «Buyuk ipak yo’li»ni qayta 
tikladi va rivojlantirdi. Movarounnahr shon-shuhratini dunyoga tanitdi, o’lkaning ilmu 
fani, hunarmandchiligi, arxitekturasi, san’at va madaniyatini mislsiz darajada 
rivojlantirdi, ya’ni «Temuriylar renessansi»ga asos soldi; poyqadami etgan joylarda 
islom dini mavqei va ta’sirini oshirdi, insoniyat taraqqiyotida davlatchilik tizimini 
yuqori pog’onaga ko’tardi, uni yangi qonunlar va tartib-qoidalar bilan boyitdi, harbiy 
san’atni mukammallashtirdi. Shariat va dunyoviy qonunlarga tayangan yangi huquqiy 
tizimni rivojlantirdi. 
Amir Temur juda katta doirada (qariyb 27 ta davlat va amirlikni birlashtirgan) o’z 
saltanatini o’rnatib, kuchli ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy va moddiy salohiyatli tizimni 
vujudga
 
keltirdi. «Temurning tuzumi Movarounnahr uchun hech shubhasiz, eng 
dabdabali davr bo’lib, turk xalqi uchun shundayin ziyo berdiki, ba’zi qavmlar, ellar 
hozirgacha undan harorat oladilar», – deb yozgan edi bu haqida H.Vamberi.Bu davlat 
o’nlab davlatlar, turli dinlarga, huquqiy tizimlarga