O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limvazirligi farg’ona politexnika instituti «elektr texnikasi, elektr mexanikasi va elektr texnologiyalari»

11.3-rasm. Oddiy elektrotexnik po’lat (1) va vikall qorishmasinig (2) gisterezis xalqasi (a) va gisterezis dvigatelning yig’ilgan rotorning tuzilishi (b)
Eng katta momentning qiymati M_u.t, rotor qo’zg’almas bo’lganda (s=1), ya’ni elektr dvigatelning ishga tushish paytiga to’g’ri keladi. Shundan so’ng aylanish tezligi ortishi bilan (sirpanish kamayishi), M_u.t kamayadi, sinxronaylanish chastotasida nolga tengbo’ladi.
Shundayqilib, gisterezis dvigatelning aylanish momenti gisterezis momenti M_g va uyurmaviy tok xosil qilgan moment M_u.t larning birgalikdagi ta’sirlariga teng:
M=M_u.t +M_g= sP_u.t.q / ω₁ +Р_g.q / ω₁. (11.6) 11.3-rasmda gisterezis dvigatelning sirpanishga bog’liq natijaviy momenti keltirilgan: M= f (s). Ushbu egrichiziqning xarakteri M_u.t va M_g momentlarining
nisbatlariga bog’liq.
Gisterezis dvigateli sinxron va asinxron aylanish chastotasida ishlashi munkin.
Dvigatelning asinxron rejimda ishlashi samarasiz bo’ib, qiymati sirpanishning ko’payishiga bog’liq bo’lgan, rotorni qayta magnitlash uchun isrofning kata bo’lishiga sabali.

11.4–rasm. Gisterezisli dvigatelning ish xarakteristikalari
Gisterezis dvigatellarning afzalliklari – tuzilishining soddaligi, ishlashda shovqinsizligi va ishonchliligi, katta ishga tushish moment, sinxronizmga silliq tushishi, foydali ish koeffisientinig FIK nisbatan kattaligi, ishga tushish tokining
kichikligi ( I_i.t / I_nom =1,3-1,4).
Gisterezis dvigatellarinig kamchiliklari – quvvat koeffisientinig kichikligi
(cosφ=0,4÷0,5) va nisbatan narxinig kattaligi. Bundan tashqari, yuklamaning birdan tebranishi gisterezis dvigatellarida aylanishning bir maromda bo’lmasligiga olib keladi. Bu gisterezis dvigatellarining ishga tushirish chulg’amining yo’qligi bilan tushintiriladi, u yuklamaning birdaniga o’zgarishida rotorga nisbatan tichlantiruvchi (dempferlovchi) ta’sir ko’rsatadi. Eng ko’p tebranish rotori shixtovka qilingan gisterezis dvigatellarida vjudga keladi, sababi bu dvigatel rotorida uyurmaviy toklar cheklangan. Tebranishlar xosil qilgan bir meyyorda bo’lmagan aylanishlar tufayli gisterezis dvigatellari qo’llash soxasini chegaralaydi.

11.5-rasm. Gisterezisli dvigatelning almashtirish sxemai
11.5-rasmda Gisterezisli dvigatelning almashtirish sxemasi keltirilgan.
Sxemadagi r₁ va x₁ stator faza chulg’amining aktiv va reaktiv qarshiligi, r₀ – po’lat o’zakdagi isrofni anglatuvchi aktiv qarshilik, x₀ – xavo oralig’idagi magnit o’tkazuvchanlikni anglatuvchi induktiv qarshilik, r_g va x_g – konturning aktiv va reaktiv qarshiligi ( birinchisi gisterezis isrofini anglatuvchi qarshilik, ikkinchisi esa magnit qattiq materialning magnit o’tkazuvchanligin anglatadi), r_ut va x_ut konturning uyirmaviy toki xosil qilgan aktiv va reaktiv qarshiligi.
Nazorat savollar:
1.Gisterezisli dvigatellarninng ishlash prinspi?
2.Gisterezisli dvigatellarninngtuzilishi.
3.Magnit kechikish xodisasi nimani bildiradi?
4.Gisterezisdvigatellarningafzalliklari va kamchiliklari?