O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirligi

Bu bosqichda quyidagilarni xisobga olish maqsadga muvofiq:

• 
  Dasturda qanday o’zgarmas kattaliklar va o’zgaruvchilar ishlatiladi hamda ularning qiymati qanday tartibda kompyuterga kiritiladi;
  
• 
  Boshlang’ich va natijaviy ma’lumotlarning to’g’riligi qanday nazorat qilinadi;
  
• 
  Dasturning to’g’ri ishlayotganini nazorat qilishni amalga oshirish uchun qanday ma’lumotlar yoki massivlar ishlatiladi;
  
• 
  Dasturda qanday massivlar ishlatiladi va ularning tayyorlanish va kompyuterga kiritilish tartibi qanday;
  
• 
  Qanday o’lchamli va nechta massiv kerak bo’ladi va ular qaysi turlarga mansub;
  
• 
  Dasturda bir-biriga bog’langan ruyxatlar ishlatiladimi va ular qaysi ruyxatlar;
  
• 
  Boshqa kompyuterlardagi informatsion massivlardan va resurslardan foydalaniladimi va qanday qilib;
  
• 
  Dasturning ishlashi uchun qanday informatsion bazalardan foydalaniladi va qanday qilib ulardagi ma’lumotlardan foydalaniladi.
  

7. 
   Programmani kompyuterga kiritish va uni sozlashni amalga oshirish.
   

Programma EHM xotirasiga bevosita operator pultidan yoki tegishli kiritish qurilmasidan axborot tashuvchilar orqali kiritiladi. Bu ishni diqqat-e’tiborni jalb qilgan xolda amalga oshirish kerak, chunki bunda yo’l qo’yilgan biror bir kichik xatolik xam uni topishni ancha qiyinlashtirib, sozlash jarayonini murakkablashtiradi. Iloji bo’lsa, dastur kompyuterga kiritilganidan so’ng uni bir necha bor diqqat bilan tekshirib chiqqan maqsadga muvofiq bo’ladi. Chunki bunda topilgan va tuzatilgan xar bir xatolik yoki chalkashlik dasturni sozlash jarayonini ancha tezlashtirishga olib keladi.
Masalani echishga tayyorlash jarayonidagi muhim bosqichlardan biri - programmani sozlashdir. Bunda programmalash jarayonida yo’l qo’yilgan barcha xatolar aniqlanadi va tuzatiladi. Tajriba shuni ko’rsatadiki, maqsadga muvofiq bo’lgan programmani olish maqsadida amalga oshiriladigan sozlash jarayoni umumiy vaqtning 20% dan 40 % gacha qismini egallaydi, ya’ni programmani tekshirish va sozlash uchun anchagina vaqt sarflanadi. Shuning uchun xam bu bosqich ko’p vaqt talab qiladi va dasturchidan sabr, chidam, mantiqiy fikrlash talab qiladi. Sozlash jarayonini amalga oshirish uchun uni amalga oshiruvchi inson kompyuterning matematik ta’minotini, algoritmik tilning barcha imkoniyatlarini, masalaning algoritmini va uning moxiyatini mukammal bilishi talab qilinadi. Ko’pincha bu bosqich dasturni testlar yordamida tekshirish deb xam ataladi. Chunki bunda echimi oldindan ma’lum bo’lgan testlar yordamida dasturning to’g’ri ishlashi tekshiriladi va yo’l qo’yilgan xatoliklar aniqlab tuzatiladi, algoritmda yo’l qo’yilgan xatoliklar bartaraf qilinadi, tanlangan usulning yaroqli yoki yaroqsiz ekanligi aniqlab beriladi. Bunda test – maxsus tayyorlangan dastlabki ma’lumotlar bo’lib, ular vositasida amallar bajarish yo’li bilan masalaning biror bir echimi, ya’ni natija olinadi. Echim bizga oldindan ma’lum bo’lgani uchun uni kompyuter natijasi bilan solishtirishimiz va dasturning qay darajada to’g’ri ishlayotganligini aniqlashimiz mumkin. Testlar dasturning barcha qismlarini - bo’laklarini, modullarini, podprogrammalarini va boshqaruvchi programmani tekshirishga imkon berishi lozim.