O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat universiteti z z o

 
Sitologiyani rivojlanishining
asosiy bosqichlari. 
Hujayraviy tuzilish xaqidagi tasavvurlarini
paydo bo’lishi. 

---

 
5 
Sitologiya mustaqil fan sifatida o’tgan asrning oxirida paydo bo’lsada, hujayra 
xaqidagi ta’limot XVII asrdan boshlangan. Sitologiyaning rivojlanishi mikroskopning 
kashf qilinishi uni takomillanishi bilan bog’lik bo’lgani uchun, sitologik 
tekshirishlarning material bazasi bo’lib xizmat kilgan texnik muvaffaqiyatlarga to’xtalish 
zarur.
M
IKROSKOPLARNI YARATILISHI VA TAKOMILLASHISHI
. 
Yaqin vaqtlarga qadar birinchi mikroskop ko’z oynak oynalarini silliqlovchi 
Gollandiyani Middelburg shaxridan bo’lgan Gans va Zahariy Yansenlar tomonidan 
yaratilgan deb kelingan edi. Bu juda ko’p darsliklarga kiritildi. Ammo, bu ma’lumotlar, 
aftidan xato ekan.
Birinchi mikroskopni Galiley tomonidan 1609-1610 yillarda avvalroq (1608) o’zi 
yasagan “yer durbini-teleskop” asosida ixtiro etildi. Bunday mikroskop uchun linzalarni 
Galileyning chizmasi asosida Batssi tomonidan silliqlandi. Bu murakkab mikroskop 
ob’ektni kattalashtirib teskari tasvirini beruvchi ob’ektivdan va okulyardan tashkil 
topgan edi.
Galileyning birinchi mikroskopi uzun naychadan iborat bo’lib, u bilan ishlash 
ancha noqulay edi. Bu mikroskop ilmiy ishlarda qo’llanilmadi va yo’qolib ketdi. Тez 
orada Gollandiyada shunga o’xshash mikroskoplar ishlab chiqildi. 1617-1619 yillarda 
Angliyalik (millati golland) fizik va astrolog
1
Kornelius Drebbel tomonidan 
mikroskopning yangi modeli ishlandi.
Drebbel mikroskopi Galileynikidan farq qilib, ob’ektiv va okulyarlarning linzalari 
kabarik edi. Bu mikroskop ham ilmiy ishlarda qo’llanilmasada, keyinchalik xuddi 
shunday tipdagi mikroskoplar keng tarqaldi. Drebbel o’zining kuyovi Kuffler bilan bu 
“Murakkab mikroskopni” ko’p ishlab chiqara boshladilar va butun Yevropaga tarqaldi.
1624 yilda Galiley o’zining mikroskopini ancha takomillashtirib qayta ishladi va 
30-40 marta kattalashtirish xususiyatiga ega bo’lib qoldi.
Italiyada Angliyadagiga nisbatan mikroskopga ko’proq ahamiyat berildi. Galiley 
Rimdagi o’zi a’zo bo’lgan “O’tkir zexnlilar akademiyasi”ga 1624 yilda o’z mikroskopini 
sovg’a qildi. 1625 yilda akademiyaning a’zosi Stelluti mikroskopda qilingan asalarilar 
organlarini tuzilishi xaqidagi kuzatishlarini e’lon qildi. Jumladan, u birinchi bo’lib 
xashoratlarning ko’zini fasetali tuzilishini ochdi.
Galileyni mikroskopini F. Chezi (1628) ishlatib poporotniklarni sporangiylarini 
o’rgandi.
“Mikroskop” terminini birinchi bo’lib Iogann Faber 1625 yilda ishlatdi. Galileyni 
mayda predmetlarni ko’rish uchun ishlatadigan asbobini "mikroskop" deb atadi. Bu 
termin hozirgi vaqtgacha saqlanib kelmoqda.
XVIII asr oxiriga kelib mikroskopni faqat usta hunarmandlar tomonidan ishlab 
chiqarila boshlandi. Mikroskoplar industriyasining markazi London (Djon Keff 
ustaxonasi) bo’lib qoldi. Bu mikroskoplar yordamida xattoki 5 mk gacha bo’lgan 
1
Astrologiya - yulduzlarga qarab odamlarning taqdirini aytib berish bilan shug`illanadigan fan. 

---