O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat universiteti z z o

 
68 
Kimyoviy tabiati turlicha bo’lsada sekret hujayralarining strukturasida, ularning 
fiziologiya va bioximiyasida juda ko’p umumiy tomonlari bor. 
Sekretor hujayralar tana bo’shlig’ining ichki tomonini qoplaydi, qon yoki limfa tomirlari 
bo’ylab joylashadi.
Sekretor hujayralarni eng muhim belgilari bo’lib, Goldji apparatini kuchli rivojlanishi va 
sitoplazmaning maxsus sekretlar ushlovchi kiritmalarni bo’lishi hisoblanadi. Kiritmalar tomchi, 
donacha yoki vakuola shaklida bo’ladi. 
1.2.Hujayra strukturalarining sekret hosil qilishidagi roli. 
Sekretor hujayrani xomashyo olib, tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarayotgan fabrika 
bilan solishtirish mumkin. Bu 2 xodisa orasida juda ko’p o’hshashlik bo’lib har ikkalasida ham 
oxiri u yoki bu mahsulotni hosil bo’lishiga olib keladi. Butun protsess narsalarni asta sekin 
yigilishi yuz beradigan zamonaviy “yig’uv konveyerini” eslatadi. 
Sekretsiya juda murakkab protsess bo’lib unda hujayrani barcha qismlari va organoidlari 
katnashadi. Yadro va yadrocha, ribosomalar, mitoxondriylar, endoplazmatik tur va Goldji 
kompleksining vakuolalar sistemasi “yiguv konveyerida” ya’ni sekret ishlab chiqarishda turli 
darajada katnashadi.
Sekretsiyani sitologik tekshirishda asosiy e’tiborni tartibga solingan fiziologik vokealar 
yigindisiga karatilib, bunda hujayraning barcha strukturalari u yoki bu holda katnashadi. Shu 
munosabat bilan hujayrani ba’zi muhim funksiyalarini esga olish urinlidir.1) xromosomada 
joylashgan DNKdan tuzilgan strukturali yoki boshqa genlarda RNKni sintezi; 2) ribosomalarni 
hosil bo’lishida yadrochani ishtiroki; 3) transport RNKsi aminokislotalar kompleksi bilan 
axborot RNKsini o’zaro ta’siri natijasida ribosomalar, aniqrogi poliribosomada, oqsillarning 
sintezi; 4) “eksport” qiluvchi oqsilning sirkulyatsiyasini ta’minlovchi endoplazmatik turni roli. 
5) sekretsiya mahsulotlarini bir joyda tuplanishi va ularni membranalarga joylanishini amalga 
oshiruvchi Goldji kompleksini roli.
Shunday qilib sekretsiyani o’rganish hujayra biologiyasining juda ko’p bo’limlari bilan 
bog’lik. 
Sekretsiya protsessini Goldji kompleksi bilan aloqasi eng ko’p o’rganilgan. D. N. 
Nasonov, R. Boven va boshqalarning bergan ma’lumotlariga qaraganda, sekretor hujayralarda 
sekret donachalari ko’proq Goldji apparat zonasida hosil bo’ladi. Boven donacha to’liq Goldji 
apparatini olcha to’ldirilgan savatchaga o’xshatadi. Sekretning mayda donachalari savatchani 
ostida bo’ladi, yiriklashgan sari ular hujayralarning apikal qismiga siljiydilar. sekretor faoliyatida 
Goldji apparatining o’zgarishi uni bu protsessga aloqador ekanini tasdiqlaydi. bunda bu apparat 
kattalashadi, kundalang chizziklar yugonlashadi. Sekret chiqazilgach goldji apparati keskin 
kichrayadi. Nosonovning ko’rsatishicha bunda Goldji apparatining hujayrada joylashishi ham 
o’zgaradi. Oshkozon osti bezi hujayralarida sekretsiya boshlanishi bilan bu apparat hujayrani 
apikal yuzasiga siljiydi, shunga mos holda sekretor donacha hosil bo’lish zonasi ham shu 
rayonga siljiydi.
Bu ma’lumotlarning barchasi Goldji apparatini sekretsiya bilan aloqasi borligini ko’rsatadi, 
shuning uchun ba’zi olimlar bu apparatni “sekretsiya organoidi” deb ataydilar. Bunda Goldji 
apparatida barcha sekretor protsesslar sekret mahsulotlarini sintezi va donachalarni hosil bo’lishi 
joylashgan degan ma’no kelib chiqadi. Ammo bunday deb o’ylash xato ekan. Oxirgi vaqtlarda 
Goldji apparatini kimyoviy tarkibi xaqida ma’lumotlar olindi. Gistoximik va bioximik metodlar 
yordamida uning tarkibida lipidlar va oqsillar borligi aniqlandi. Fermentlar esa mikdor jihatdan 
juda oz ekan. Shuni hisobga olib juda ko’p olimlar sekretor hujayralarni sintetik faoliyatida 
hujayraning barcha fermentativ apparati bir butun holda ishtirok etadi deb hisoblamoqdalar.

---