O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat universiteti z z o

 
1.3. SEKREТNI HUJAYRADAN ChIQIShI. 
Sekretsiya doimo almashib turuvchi qator jarayonlar bilan bog’likdir. Uni tushunmoq 
uchun hujayra faolligini turli bosqichlarida o’rganmoq kerak.
Fiksatsiya qilingan yoki bo’yalgan sekret hujayralari mikroskop ostida o’rganilganda 
ularning faoliyatini qandaydir bitta bosqichi xaqida ta’savur hosil qilinadi. Bu xaqda xech 
kachon esdan chiqarmaslik kerak, chunki hujayra sekretsiyasining sitomorfologiyasini ana 
shunday bayon qilishda vaqt faktorini e’tiborga olish kerak. 
Sekret kanday paydo bo’lishi va uning sekretor hujayradan qanday yo’l bilan 
chiqarilishiga qarab sekretsiya uch xil bo’ladi: 1) meroqrin 2) apokrin 3) golokrin. 
Meroqrin sekretsiyasida lipotrotein membrana bilan uralgan sekret granulalari hujayra 
qobig’i tomon siljiydi va unga yopishadi. Shu yopishish joyida granula va hujayra qobig’ida 
teshik hosil bo’ladi, granulalar tashqariga chiqadi, so’ng hujayrada yana sekret yigilish davom 
etaveradi. Bunday tip sekretsiyaga oshkozon osti bezi hujayralari misol bo’ladi.
Shubnikova (1967), Salamatova (1983) lar meroqrin sekretsiyasini uchga bo’ladilar a) 
ekkrin (monomolekulyar) sekretsiya aktiv ion nasosi orqali yuz beradi;
b) granulokrin eksretsiyasida sekret membranalariga joylashgan holda yoki pufakchalarda bo’lib, 
u plazmolemma bilan ta’sirlashganda ajraladi; 
v) endoplazmatik tur siternlaridan to’g’ridan to’g’ri plazmolemma yuzasiga sekretni chiqishi. 
Apokrin sekretsiyasida hujayraning erkin yuzasida (apikal) sitoplazmasida o’simtalar 
hosil bo’ladi, ular membranalar bilan uralgan bo’lib, bunda sekret yigiladi. keyinchalik bu 
qismni hujayradan o’ziladi, natijada hujayraning balandligi kamayadi. Biroz dam olishdan so’ng 
sekretni yigilishi va ajralishi takrorlanadi.
Bu tip sekretsiyaga ter bezlari, sut bezlari va kalkon-simon bez hujayralarining 
sekretsiyasini misol qilish mumkin. 
Golokrin tip sekretsiyada hujayrani hamma qismi sekretga aylanadi. Sitoplazmada dastlab 
mayda, so’ngra barcha sitoplazmani to’ldiruvchi yirik sekret granulalari hosil bo’ladi. Yadro 
mitoxodriylar va boshqa organoidlar buzilishga (degeneratsiyaga) uchraydi. Hujayrani hayotiy 

---