O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

2.9. Don uyumlarining saqlanish sharoiti va ularni kuzatish 
usullari
 
 
Bunga  don  uyumining  balandligi,  donni  tozalash,  quritish,  ara-
lashtirish jarayonlarini kuzatish kiradi. Don uyumining balandligi don 
massasining  holatiga  bog‘liq  holda  belgilanishi  lozim.  Don  qanchalik 
iflos va nam bo‘lsa, uyumning balandligi shuncha past bo‘lmog‘i lozim. 
Sovutilgan  va  quritilgan  don  massasini  silos  elevatorlarga  20-30  m 
balandlikda ortishi  mumkin. 
Don massasini nazoratsiz qayta ishlashdan o‘tkazish ham  qizishni 
yuzaga  keltirishi  mumkin.  Har  qanday  qizish  jarayoni  hattoki  dastlabki 
qizish bosqichi ham donda quruq moddalarning yo‘qolishiga va  sifatining 
tushishiga  olib  keladi.  Quruq  moddalar  yo‘qolishi  va  sifatining  tushishi 
darajasi  o‘z-o‘zidan  qizishining  so‘nggi  harorati  va  donning  qizish 
holatida qancha vaqt qolganligiga bog‘liq. 
O‘z-o‘zidan  qizish  jarayoni  don  sifatida  quyidagi  o‘zgarishlarni 
yuzaga chiqaradi: 
– yaxshi  saqlanmaganligi (rangi, hidi, ta’mi va yaltiroqligi); 
–  kimyoviy  tarkibning  o‘zgarishi  donning  texnologiya  va  oziq-
ovqat qimmati. Chorva uchun ozuqaviylik xususiyati o‘zgaradi; 
– urug‘lik sifat ko‘rsatkichlari  pasayadi.  
Don massasi o‘z-o‘zidan qiziganda uning rangi keskin o‘zgaradi 
va  qoramtir  yoki  to‘q  qo‘ng‘ir  tusga  kirib  qoladi.  Qizishning  oxirgi 
bosqichida don mikroorganizmlar ta’sirida qorayishi aniqlangan.. 
Izlanishlar shuni ko‘rsatdiki, o‘z-o‘zidan qizigan donning rangi va 
pigmentlariga  ko‘ra  uning  sifati  turlicha  bo‘ladi.  Don  qanchalik  to‘q 
tusga  kirgan  va  pigmentlangan  bo‘lsa,  uning  ozuqaviylik,  texnologik 
xususiyati va oziq-ovqatlik qimmati shuncha past bo‘ladi. Lekin shuni 
alohida ta’kidlash lozimki, donning urug‘lik sifati (unuvchanligi, unish 
kuchi) o‘z-o‘zidan qizishning dastlabki bosqichidayoq pasayib ketadi.